चोरीच्या खुलाश्यात कुबेर अजूनच गोत्यात

उरूस, 30 मे 2020

गिरीश कुबेरांच्या वाङ्मय चौर्यावर समाज माध्यमांवर प्रचंड प्रमाणात टीका झाली. एरव्ही ‘व्हॉट्सअप युनिव्हर्सिटी’ म्हणून हेटाळणी करणार्‍या कुबेरांना ही टीका खुपच बोचली आहे असे दिसते आहे. अन्यथा त्यांनी याची दखल घेतलीच नसती.  मुळात प्रस्थापित माध्यमे जे काही लपवत आहेत ते समाज माध्यमांवर (सोशल मिडिया) ठळकपणे समोर आणले जात आहे. याचाच एक भाग म्हणजे कुबेरांची चोरी. एकाही प्रस्थापित वृत्तपत्रांने किंवा ज्येष्ठ संपादकाने यावर लिहीले नाही. कुणीही याची दखलही घेतली नाही.

आपल्या चोरीचा खुलासा करणारा एक छोटा व्हिडिओ लोकसत्ताच्या वतीने समाज माध्यमांवर टाकण्यात आला. खुलासा करताना कुबेरांनी दिलेली सफाई फारच हास्यास्पद होवून गेली आहे.

जगभरात कोरोना संदर्भात जे काही घडतं आहे आणि त्यावर ज्या प्रतिक्रिया उमटत आहेत त्या टिपण्यासाठी हे सदर त्यांनी चालवले आहे असा कुबेरांचा दावा आहे. जे कुणी समोर आणत नाही ते आपण आणतो आहोत असंही त्यांचं म्हणणं  आहे.

एक तर जी काही प्रतिक्रिया उमटत आहे ती कुठल्या देशातली आहे हे सांगतानाच ती कुणाची आहे हे पण सांगावे लागेल ना? का तेवढं मात्र सोयीप्रमाणे लपविले जाणार आहे? याचा खुलासा कुबेर करत नाहीत. कुबेरांनी ज्या कुणाच्या लेखावरून उचला उचली केली त्याचा खुलासा त्यांनी आपल्याच या प्रतिक्रिया लेखात का नाही दिला?

बरं जर जगभरातील प्रतिक्रियाच नोंदवायच्या आहेत तर मग त्याखाली स्वत:चे नाव तरी कशाला? वर्तमानपत्रांत असे खुप वेळा केले जाते. विविध ठिकाणची माहिती संकलीत करून छापल्या जाते. त्याखाली कुणाचेच नाव नसते. मग कुबेरांना असेही करता आले असते. जिथून माहिती उचलली त्याचे नाव न देता स्वत:चे मात्र लिहीण्याचा अट्टाहास कशाला?

कुबेरांच्या खुलाश्यात अजून एक मुद्दा समोर येतो आहे. हा खुलासा समाज माध्यमांवर कुबेर का करत आहेत? त्यांनी एखादा सविस्तर मोठा लेखच लोकसत्तात लिहायचा होता. शिवाय लेख न देता मुलाखतीचा व्हिडिओ त्यांनी केला आहे. हे कशासाठी? समाज माध्यमांवर हीच मंडळी टीका करतात. आणि आता आपल्यावरील टीकेला उत्तर देण्यासाठी यांनाही परत याच समाज माध्यमांचा वापर करावा लागतो आहे. हा एक प्रकारे प्रस्थापित पत्रकारितेवर या समाज माध्यमांनी उगवलेला सुडच म्हणावा लागेल.

कुबेरांच्या या मुलाखतीच्या व्हिडिओने एक बाब ठळकपणे समोर आणली आहे. प्रस्थापित माध्यमे या नविन प्रभावशाली ठरत चाललेल्या समाज माध्यमांसमोर हात टेकू लागली आहेत. आधीच कोरोना संकटाने छापिल माध्यमांचे कंबरडे मोडले आहे. कित्येक पत्रकारांना आपली नौकरी गमवावी लागली आहे. अगदी छोट्या छोट्या गावापर्यंत पसरलेल्या वाचकांपर्यंत पोचायला छापिल वृत्तपत्रं माध्यमे अपुरी पडली आहेत. त्यांचा विस्तार अगदी तळागाळापर्यंत शक्य झाला नाही. कुबेरांचा लोकसत्ताने या बाबतीत कमालीचा माज एकेकाळी दाखवला होता. आपल्या मर्यादीत प्रती हेच आपले कसे मोठेपण आहे असे ‘लोकसत्ता’कार समजत होते. समाज माध्यमांनी या समजाला तडाखे लगावले आहेत.

आपल्या उपक्रमात ‘फिड बॅक’ फॉर्म भरून घेताना त्यात ज्या सुचना समोरच्यांनी सुचवल्या आहेत त्याचा विचार तरी कधी लोकसत्ताने केला का? वेगळी काही सुचना करणार्‍या कुणाला तरी संपर्क करून त्याचा हेतू समजून घेतला का?  आपल्याकडे आलेली सगळी पत्र तटस्थपणे लोकसत्तात कधी छापली जातात का? सोयीची पत्रं छापायची आणि विरोधातली दाबायची ही असली धोरणं या आधुनिक काळात किती दिवस चालणार?

कुबेर लोकसत्ताचे संपादक आहेत याचा अर्थ असा नाही की त्यांनीच सर्व विषयांवर लिहीत सुटावे. त्यांच्या अभ्यासाचे जे विषय नाहीत त्यावरही त्यांचे पान पान भर लेख वाचकांच्या माथी का म्हणून मारले जातात? (उदा. राशिद खां यांच्या संगीतावरील लेख कुणीही काढून परत वाचावा.) संपादक म्हणून तूमचे काम आहे की त्या त्या विषयांतील लेखकांना शोधून त्यांच्याकडून लिहून घेणे. अग्रलेखही मीच लिहीणार, शनिवारचे सदरही मीच चालवणार, रविवारच्या पुरवणीत मुख्य लेखही मीच लिहीणार हे वाचक कुठपर्यंत खपवून घेतील? कुबेरांचे विषय आहेत हक्काचे तोपर्यत ठीक आहे. पण सर्वच विषयावर त्यांनी लिहीत राहिल्यावर वाचकांची काय प्रतिक्रिया उमटणार? 

नविन पिढीच्या संपादकांत सगळ्या जास्त वाचकप्रियता संपादक म्हणून कुबेरांना लाभली. वर्तमानपत्रांतील एखाद्या लेखाची चर्चा व्हावी याचे सगळ्यात जास्त भाग्य त्यांच्याच वाट्याला आले. मग साहजिकच त्या सोबतच अपेक्षांचे ओझेही वाढत जाते. हे ओझे पेलायचीही तयारी असली पाहिजे.

लोकसत्ताने नविन तंत्रज्ञानाचा वापर करून पत्रकारितेला जास्त उंचीवर नेणे अपेक्षीत आहे. पण ते न करता जर ही अशी चोराचोरी करून वर परत स्वत:चेच समर्थन करायचे असेल तर कठिण आहे. एकेकाळी मराठी वाचकांना पर्याय नव्हता म्हणून  जो काही सुजाण वाचक होता तो तुमच्याकडे आवर्जून वळला. आता समाज माध्यमांवर चांगल्या वाचकांसाठी चांगला मजकूर उपलब्ध होतो आहे. आणि हा वाचक तिकडे वळत आहे. सत्ताधार्‍यांच्या विरोधात लिहीतो म्हणणारे कुबेर दिल्लीच्या सत्ताधार्‍यांच्या विरोधात लिहीणार आणि महाराष्ट्रातल्या सत्ताधार्‍यांच्या बाबत मात्र बोटचेपेपणा करणार हे कसे चालायचे?

नविन पिढी तंत्रज्ञानाचा अतिशय कुशलतेने वापर करते. असल्या चोर्‍या एकेकाळी उघड झाल्याही नसत्या. पण आता तसे होवू शकत नाही. तेंव्हा याचे भान जपायला हवे. 
 
    श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575   

जावेद अख्तर: भर्जरी प्रतिभा का पुरोगामी लक्तर ?

उरूस, 29 मे 2020

जावेद अख्तर भर्जरी प्रतिभेचे धनी आहेत. माझे आवडते कवी आहेत. ‘तरकश’ नावाचा त्यांचा कविता संग्रह 1995 ला प्रकाशीत झाला. या संग्रहात ‘फसाद से पेहले’ नावाची सुंदर कविता आहे. तिचा शेवट करताना त्यांनी लिहीलं आहे

आज ये शेहर
इक सहमे हुए बच्चे की तरह
अपनी परछाई से भी डरता है

जंत्री देखो
मुझे लगता है
आज त्यौहार कोई है शायद !
(तरकश, पृ. 78, आ. 13, जंत्री म्हणजे पंचांग)

या संग्रहात त्यांच्या भरपूर सुंदर कविता आहेत. वरची जी अवस्था जावेद यांनी रंगवली आहे त्याला कारणीभूत कोण आहे? तर दंगा करणारे. मग सगळ्या दंगा करणार्‍यांवर काय कारवाई केली पाहिजे? हिंदू असो की मुसलमान अशा जवळपास 4000 लोकांची चौकशी दिल्ली दंग्यांत पोलिसांनी केली आहे. जवळपास 1500 लोकांवर एफआयआर दाखल झाले आहेत. त्यात हिंदू मुसलमान दोघेही आहेत.

हे दंगे कशामुळे झाले? किंवा करण्यात आले? कारण सी.ए.ए. कायद्याच्या विरोधात जनमानस प्रक्षुब्ध बनले होते. या कायद्यात काय आहे? पाकिस्तान, बांग्लादेश आणि  अफगाणिस्तान येथील अल्पसंख्य ज्यांना धार्मिक छळाला सामोरे जावे लागले त्यांनी भारतात शरणागती पत्करली. अशा 2015 पर्यंत आलेल्या लोकांना नागरिकता बहाल करण्याचे धोरण या कायद्यात आहे.

स्वत: जावेद यांनीच आपल्या याच ‘तरकश’ कविता संग्रहात एका गझलेत काय लिहीले आहे बघा

सूखी टहनी तनहा चिडिया फीका चांद
आंखो के सहरा मे एक नमी का चांद

उस माथे का चूमे कितने दिन बिते
जिस माथे की खातिर था इक टीका चांद

आओ अब हम इसके भी टूकडे कर लें
ढाका, रावलपिंडी और दिल्ली का चांद

(तरकश, पृ. ६९)

आता जावेद यांनी उत्तर द्यावे, ‘सूखी टहनी’ ही अवस्था का आली? कपाळावर कुंकू लावणार्‍यांबद्दल तूम्हाला जिव्हाळा होता मग हा जिव्हाळा नेमका अटला कसा?

ढाका, रावलपिंडी आणि दिल्ली म्हणजे बांग्लादेश, पाकिस्तान आणि भारत अशी चंद्राची वाटणी. आता जावेद यांनीच उत्तर द्यावे ही वाटणी मागितली कुणी? हे तुकडे करणारे कोण आहेत? आणि आताही जो भारत आहे त्याचे तुकडे करून मागणार्‍या तुकडे तुकडे गँगची पाठराखण तूम्ही का करत अहात?

या जादेव यांनी एक ट्विट केलं आहे. त्याचा फोटो लेखात सुरवातीला दिला आहे. सीएए च्या विरोधात आंदोलन करणार्‍यां विरूद्ध सरकार कारवाई का करत आहे? असा सवाल जावेद विचारत आहेत. जावेद साहेब तूम्ही स्वत: तूमच्या कवितेत काय लिहीलंत? ज्यांना पाकिस्तान हवा होता त्यांनी तो मिळवला पण ज्यांना अपरिहार्यपणे त्या पाकिस्तानात आणि बांग्लादेशात अडकून पडावं लागलं, त्यांच्यावर अन्याय झाला आणि तो दूर करण्यासाठी आता सीएए आलं आहे तर मग तूमचा विरोध का?

बरं या सीएए ला विरोध करणारे नेमके कोणत्या शांतीच्या मार्गाने आंदोलन करत होते? सरकारने शांतपणे धरणं देत बसलेल्या महिलांवर कारवाई केली का? भडक भाषणं देणार्‍या दंग्यांसाठी उकसवणार्‍यांवरच केली जात आहे. तसे पुरावे न्यायालयात सादर झाले आहेत. ज्या दोन विद्यार्थीनिंना अटक केली त्या कोण आहेत? त्या मुसलमान आहेत का? मग कन्हैय्या कुमार सारखे तूमच्या सूरात सूर मिसळत मुसलमानांवर अन्याय अशी ओरड का करत आहेत? नताशा नरवाल आणि देवांगना कालिता यांनी इस्लाम कबुल केला आहे का? तशी काही वेगळी गुप्त बातमी कन्हैय्या कुमार यांच्यापाशी आहे का? ‘पिंजरातोड’ संघटनेच्या या पदाधिकारी ज्यांच्यासाठी तूम्हाला काय म्हणून सहानुभूती आहे?

जावेद साहेब एकीकडे तूम्ही फाळणीचे दु:ख मांडत आहात. त्यासाठी तूमची भर्जरी प्रतिभा सुंदर भाषेतून व्यक्त होते आहे आणि दुसरीकडे तूम्ही सीएए च्या नावाखाली दंगे करणार्‍यांवर कारवाई केली तर नाराजीची भाषा वापरत अहात. ही नाराजीची पुरोगामी लक्तरे कशासाठी पांघरत अहात?

जावेद साहेब तूमच्या बेकारीत तूम्हाला ज्यानं उदार आश्रय दिला तो प्रतिभावंत शायर साहिर, तूमचा प्रतिभावंत मामा मजाज, तूमचे जन्मदाते सुप्रसिद्ध गीतकार जां निसार अख्तर, तूमचे सासरे कैफी आझमी या कुणाचीही कुठलीही ओळ तपासून पहा त्यात या देशाच्या मातीचा सुगंधच येईल. तूमचे नातेवाईक म्हणजे अस्सल वाङ्मयीन हिरे आहेत. तूमच्याही कवितेवर भारतीय रसिकांनी जान छिडकली आहे. नुसरत फते अली सारखे पाकिस्तानी कव्वालही तूमच्या शायरीच्या प्रेमात पडून ‘आफरीन आफरीन’ गात सुटले.

ज्या भारतीयांनी तूमच्या कवितेवर इतके प्रेम केले त्यांच्या विरूद्ध तूम्ही सध्या ही कसली भूमिका घेवून उभे अहात? तूमचा हा गोंधळ तूमच्याच शब्दांत मांडतो

मै खुद भी सोचता हूं ये क्या मेरा हाल है
जिसका जवाब चाहिए वो क्या सवाल है

तूम्ही बापाशी भांडून सडाफटींग घराबाहेर पडलात. तूमच्यापाशी काहीच नव्हते. साहिरने तूम्हाला आश्रय दिला.

घर से चला तो दिल के सिवा पास कुछ न था
क्या मुझसे खो गया है मुझे क्या मलाल है
(मलाल म्हणजे दु:ख)
(तरकश, पृ. १०१)


तूमचा जिगरी दोस्त मुश्ताक सिंह ज्याने तूम्हाला तूमच्या बेकारीत सर्व मदत केली तूमचा सर्व खर्च चालवला त्याची आठवण म्हणून त्याचे कडे तूम्ही हातात घालता नेहमी. त्या हातातील कड्याकडे पहा आणि मग स्वत:च उत्तर शोधा.
ज्यावर रसिकांनी जान कुर्बान केली त्या शायरीची भर्जरी वस्त्र सोडून ही कसली लक्तरे नेसून तूम्ही बसला अहात?

तूम्ही स्वत: एकदा तूमचा कवितासंग्रह ‘तरकश’ वाचा. किंवा शबाना यांना वाचायला सांगा. तूमच्या कविता तूमच्या पेक्षा अधिक प्रभावी त्या वाचतात.

(लेखाचा प्रतिवाद ज्यांना करायचा त्यांनी जावेद अख्तर यांचा ‘तरकश’ हा कविता संग्रह आणि त्याला त्यांनी लिहीलेलं मनोगत आधी वाचावं आणि काही विचारायचंच असेल तर जावेद अख्तर यांनाच विचारावे. मला नाही.)

श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575 

सावरकर विरोधकांचा वैचारिक आडमुठपणा !

विवेक, उरूस, फेब्रुवारी 2019

महात्मा गांधींच्या हत्येला 70 वर्षे होवून गेली. या हत्येच्या कटात सावरकरांचा सहभाग होता असा आरोप करण्यात आला. विशेष न्यायालयात त्यांच्यावर रीतसर खटला दाखल झाला आणि सावरकर त्यातून निर्दोष सुटले. सावरकरांची सुटका अजूनही त्यांच्या विरोधकांना पचलेली नाही.

सावरकर विचाराचे अभ्यासक  मा. श्री. शेषराव मोरे यांनी हा विषय धसाला लावण्याचे ठरवले. त्यांनी आधी ‘सावरकरांचा बुद्धीवाद’, ‘सावरकरांच्या समाजक्रांतीचे अंतरंग’ अशी पुस्तके लिहीली होती. पण गांधीहत्येच्या प्रकरणाला हात लावला नव्हता. सावरकरांचा मृत्यू 1966 ला झाला. तेंव्हा पासून ते 1998 ला अटल बिहारी वाजपेयी यांचे राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीचे (एन.डी.ए.) सरकार केंद्रात सत्तेवर येईपर्यंत सावरकर विरोधक शांत होते. पण वाजपेयी सरकारच्या काळात अंदमान येथील पोर्ट ब्लेअर विमानतळाचे नामकरण ‘स्वातंत्र्यवीर सावरकर विमानतळ’ असे करण्यात आले.  शिवाय संसदेच्या मध्यवर्ती सभागृहात सावरकरांच्या तैलचित्राचे अनावरण राष्ट्रपतींच्या हस्ते 26 फेब्रु. 2003 मध्ये करण्यात आले. 

या दोन ठळक प्रसंगानंतर सावरकर बदनामीला विरोधकांना जोर आला असा शेषराव मोरे यांनी साधार आरोपच आपल्या पुस्तकात केला आहे. तिस्ता सेटलवाड यांच्या ‘कम्युनॅलिझम कॉंबॅट’ नावाच्या मासिकात इ.स. 2000 मध्ये गांधीहत्येवरील गुजराथी व मराठी पुस्तकांचे संपादित अनुवाद प्रसिद्ध करण्यात आले.  मणिशंकर अय्यर यांनी 2002 मध्ये इंडियन एक्स्प्रेस मध्ये लेख लिहीला. 2004 च्या आऊटलूक च्या अंकात राजेश रामचंद्रन, सबा नक्वी व स्मृती कोप्पियर यांचेही लेख आहेत. मनिनी चटर्ज़ी (एक्स्प्रेस 2004) प्रफुल बिडवई (नवहिंद टाईम्स 2004),  अनिल नौरिया (द हिंदू 2004) अशी एक यादीच मोरे यांनी आपल्या पुस्तकात दिली आहे. 

सावरकरांच्या बदनामीचे मुळ आरंभक व प्रचारक अब्दुल गफूर नुराणी हे आहेत. पोर्ट ब्लेअर विमानतळाचे नामकरण झाल्यानंतर त्यांनी ‘सावरकर अँड हिंदुत्व : गोडसे कनेक्शन’ या नावाचे दोनशे पानाचे पुस्तक लिहून प्रसिद्ध केले. बहुतांश पत्रकारांनी नुरानी यांच्या पुस्तकाचा संदर्भ घेत आपले लिखाण केले आहे. 

महात्मा गांधींचे पणतू तुषार गांधी यांचे 2007 मध्ये ‘लेट्स किल गांधी’ हे पुस्तक प्रसिद्ध झाले. तिस्ता सेटलवाड यांनी आपल्या लेखाचे संकलन असलेले पुस्तक ‘बिआउंड डाऊट- ए डोझायर ऑन गांधीज ऍसॅसेनेशन’ जानेवारी 2015 मध्ये प्रसिद्ध केले. काही मराठी पत्रकारांनीही यावर लेख लिहीले आहे. सुनील तांबे सारखे पत्रकार यांनी ‘सावरकर यांच्यावरील गांधी हत्येचा कलंक पुसणे केवळ अशक्य’ असे लेखकही लिहीले (मिडीया वॉच दिवाळी 2015). 

शेषराव मोरे यांनी आपल्या पुस्तकात अशा लेख आणि पुस्तकांचा सविस्तर आढावा घेतला आहे. ही सगळी माणसे ज्या कपुर आयोगाचा आधार घेतात त्याचीच चिकित्सा पहिल्यांदा मोरेंनी केली आहे. मुळात सावरकरांना न्यायालयाने निर्दोष सोडल्यानंतर परत त्यांच्यावर संशय ज्यांना होता त्यांनी वरच्या न्यायालयात खटला का नेला नाही? आयोग हा काही न्यायालयाचा निकाल परत तपासून पाहण्याची जागा नाही. आयोगाला तेवढा अधिकारही नाही. मग हा आयोग नेमलाच का गेला? 

हा एक असा नेमका मुद्दा आहे की जिथे हे सगळे सावरकर विरोधक मूग गिळून गप्प बसतात. नुराणी सारखे लेखक तर ‘न्या. कपुर यांना गांधी हत्या कारस्थानाची संपूर्ण चौकशी करण्यास सांगितले होते’ असे सर्रास खोटं लिहीतात.

1964 मध्ये गोपाळ गोडस, विष्णु करकरे व मदनलाल पाहवा हे जन्मठेपेची शिक्षा भोगून बाहेर आले. त्यांच्या स्वागतासाठी त्यांच्या चाहत्यांनी  सार्वजनिक सत्यनारायण पुजेचा कार्यक्रम आखला होता. त्यात भाषण करताना लोकमान्य टिळकांचे नातू ‘केसरी’ व ’तरूण भारत’चे संपादक राहिलेले ग.वि.केतकर असे बोलून गेले की गांधीहत्या होणार हे त्यांच्या कानावर होते. आणि ही माहिती त्यांनी मध्यस्थामार्फत तत्कालीन मुख्यमंत्री बा.गं. खेर यांना दिली होती. 

केवळ हा एकच मुद्दा केंद्रभागी ठेवून निवृत्त न्या. जीवनलाल कपुर आयोगाची स्थापना केल्या गेली. कपुर आयोगाला जे तीन मुद्दे चौकशीसाठी दिले होते त्यांचा सारांश असा 

1. ग.वि.केतकर किंवा अन्य कुणाला गांधीहत्येच्या कटाची पूर्व माहिती होती का?

2. जर असेल तर त्यांनी ती सरकारला कळवले का? 

3. कळवले असेल तर सरकारने काय कारवाई केली?

म्हणजे मुळात कपुर आयोगाच्या कक्षा काही मुद्द्यांपूरत्या सिमीत आहेत. तसे असतनाही नुराणी सारखे लोक धादांत खोटे लिहीतात. आणि नुराणींचा संदर्भ घेवून बाकीही बदनामीचा उद्दोग करतात. 

कपूर आयोगाने आपल्या निष्कर्षात कुठेही सावरकरांचा उल्लेख केला नाही.समारोपाच्या एका परिच्छेदात काहीही संदर्भ नसताना सावरकरांचा ते उल्लेख करतात. आणि त्या आधारावर नुराणीपासून सर्व सावरकर विरोधक आरोपांचा पर्वत उभा करतात. 

शेषराव मोरे यांचे ‘गांधीहत्या आणि सावरकरांची बदनामी’ हे पुस्तक 28 मे 2018 ला प्रसिद्ध झाले. आता अपेक्षीत असे होते की सावरकर विरोधकांनी त्यावर आपले म्हणणे सविस्तर मांडावे. शेषरावांनी सावरकरांवरील आरोपांचे जे खंडन सविस्तर केले आहे त्याचा अभ्यास करून आपली पुढील मांडणी करावी. पण आता नऊ महिने उलटून गेलेत.  पण या विरोधकांनी शेषरावांच्या पुस्तकावर कसलीही प्रतिक्रिया दिली नाही. 

सुनील तांबें सारखे पुरोगामी पत्रकार तर अशी जाहिर भूमिका घेत आहेत की मी शेषराव यांचे पुस्तक मी वाचणार नाही. हा निव्वळ वैचारिक आडमुठपणा झाला. तूम्ही काही पुस्तकांचा आधार घेवून सावरकरांवर आरोप करता. त्याची चिकित्सा कुणी केली तर तूमचे काम आहे की तूम्ही ते वाचून त्यावर आपली प्रतिक्रिया द्यावी. 

यातही एक मुद्दा असा आहे की न्यायालयीन बाबी, सार्वजनिक जिवनातल्या सावरकरांसारख्या उत्तूंग नेत्यांच्या विषयीची काही मते ही वैचारिक मतभेदापुरती मर्यादीत असू शकत नाहीत. एकदा न्यायालयाने निकाल दिल्यावर तो जर तूम्हाला मान्य नसेल तर त्याच्याही वरच्या न्यायालयात दाद मागावी लागते. तिथेही मिळालेला न्याय समाधान देणारा नसेल तर सर्वौच्य न्यायालयात जावे लागते. कुठल्याही न्यायालयाच्या निकालाला आयोग हा पर्याय नसतो. शिवाय इतकं करूनही कपुर आयोगातील प्रचंड त्रुटी शेषरावांनी आपल्या पुस्तकांत दाखवून दिल्या आहेतच. 

77 पुस्तके वाचून कायद्याचा सखोल अभ्यास करून (शेषराव मोरे हे मूलत: अभियंते आहेत. त्यांनी कायद्याची पदवी नंतर प्राप्त केली) मोरे यांनी सदर लिखाण केले आहे. त्यांच्या लिखाणीतील त्रुटी कुणीही सविस्तर दाखवून द्याव्यात. 

आपल्या वैचारिक लिखाणाचा कुणी प्रतिवाद करणार असेल तर मोरेंनी त्याचे स्वागतच केले आहे. फाळणीवरच्या त्यांच्या पुस्तकावर मतं व्यक्त करणार्‍या लेखांचेपण एक पुस्तक राजहंस प्रकाशनाने प्रसिद्ध केले आहे. त्यात विरोधी मतेही आहेत. पण याच्या नेमकं उलट सावरकर विरोधी पुरोगामी विचारवंत पत्रकार मात्र संकुचित भूमिका घेत आहेत. समोर सत्य आलेलं असताना  ते नाकारण्याची भूमिका अनाकलनीय आहे.

एकीकडे ‘व्हेअर आर द राईट इंटेलेक्चुअल्स’ असा उद्धट प्रश्‍न पुरोगामी डाव्या विचारवंत पत्रकारांकडून केला जातो.  पण प्रत्यक्षात डावा नसलेला (उजवा म्हणूनही शिक्का नसलेला) तटस्थ शेषराव मोरेंसारखा कुणी एक अभ्यासू लेखक सविस्तर मोठे पुस्तक लिहीत आहे. त्याला उत्तर देण्याऐवजी ‘आम्ही नाही वाचणार जा... ’ असा बालीश आग्रह पुरोगामी धरणार असतील तर याला काय म्हणावे? यापूर्वी शेषराव मोरे यांच्या अंदमान येथील अध्यक्षीय भाषणावर असाच आडमुठा आग्रह पत्रकार प्रा. जयदेव डोळे यांनी धरला होता. मी शेषराव मोरे यांचे वाचतच नाही असे डोळेंचे म्हणणे होते. जर डोळे वाचणारच नसतील तर मग टीका तरी कशाला करता? 

खंडन मंडनाची एक प्राचीन भारतीय परंपरा आहे. आपल्या विरोधी मतवाल्याचीही दखल घेण्याची उदारता आमच्याकडे आहे. मग हे सगळं पुरोगामी विसरून जाणार आहेत का? आणि तसे असेल तर यांना ‘पुरोगामी’ म्हणायचेच कशाला? हे तर मध्ययुगीत सरंजामी मानसिकतेचे प्रतिगामी आहेत. यांची वैचारीक ताकद संपून गेली आहे असंच म्हणावं लागेल.  

(लेख ६ फे. २०१९ मध्ये पोस्ट केला होता. पण तांत्रिक कारणाने नीट दिसत नाही म्हणून परत पोस्ट केला आहे.)

                              श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575

शाहिनबागचे भूत पुरोगाम्यांच्या मानगुटीवर

उरूस, 26 मे 2020

आपली पापं आपला पिच्छा सोडत नाहीत असं म्हणतात. जमात-ए-पुरोगामींना याचा चांगलाच अनुभव आता येतो आहे. शाहिनबाग, जामिया मिलीया, जेएनयु, दिल्ली दंगे या सर्व प्रकरणात पुरोगामी मोठ्या प्रमाणात आरडाओरडा करण्यात पुढे होते. आपण कशाचे समर्थन करत आहोत हे त्यांना चांगलेच माहित होते. पण आपण कायदा आणि सुव्यवस्था, संविधान याच्या जाळ्यात आपण अडकू असे मात्र त्यांना अपेक्षीत नव्हते.

नुकतेच जे.एन.यु.च्या दोन विद्यार्थिनी नताशा नरवाल आणि देवांगना कालिता यांना पोलिसांनी ताब्यात घेतले आहे. या दोघी ‘पिंजरातोड’ या डाव्यांच्या संघटनेच्या कार्यकर्त्या आहेत. 2015 पासून ही संघटना कार्यरत आहे. नताशाने या पूर्वी ‘द वायर’ मध्ये भडक भाषेत लेखही लिहीले आहेत. जाफराबाद प्रदर्शनांच्या ठिकाणी ही हजर होती. तीने लोकांना भडकावणारे भाषण केल्याचे पुरावे समोर आले आहेत. मेट्रोस्टेशन जवळचा रस्ता बंद करण्याचे आवाहन हीने केले होते.

मूळात हे रस्ता रोको आंदोलन शाहिनबागेपासून जाफराबाद इथे नेण्यात एक मोठा कट होता. कारण शाहिनबाग ही जागा केवळ मुस्लिम बहुल लोकसंख्यंची आहे. या उलट जाफराबाद येथे हिंदू मुसलमान दोन्ही वस्ती आहे. तेंव्हा दंगलीत ‘हिंदू मुसलमान’ करणे शक्य आहे. म्हणून हिंसाचार घडवुन आणण्यात आला असे पोलिस तपासात समोर येते आहे.

या सोबत दुसरा जो गंभीर मुद्दा समोर येतो आहे तो आर्थिक उलाढालीचा. पी.एफ.आय. या कट्टरपंथी मुस्लिम संघटनेच्या सदस्यांच्या खात्यावर शाहिनबाग आंदोलन काळात मोठ्या प्रमाणात पैसे आले. हे पैसे शाहिनबाग परिसरांतील एटीएम मधून काढल्या गेले. या आर्थिक उलाढालीचा खुलासा खातेदारांना मागितला तर त्यांना चौकशीत याची उत्तरे देता आलेली नाहीत.

या बातम्या बहुतांश माध्यमे दाबून टाकत आहेत. केवळ रिपब्लिक टिव्ही, टाईम्स नाऊ आणि झी न्यूज सारख्या वाहिन्या दाखवत आहेत. बाकीच्या माध्यमांनी आळीमिळी गुपचिळी धोरण बाळगले आहे. कॅपिटल टिव्ही, व्हि.के. न्युज सारखे छोटे युट्यूब चॅनेल यावर आपल्यापरीने प्रकाश टाकत आहेत. पण त्यांची पोच मर्यादीत आहेत.

शाहिनबाग प्रकरण दाबून टाकणे हेच  जमात-ए-पुरोगामींच्या दबावात लष्कर-ए-मिडीयाचे आता मुख्य धोरण बनले आहे. कारण यात मोठ्या प्रमाणात डाव्या चळवळीतील कार्यकर्तेही अडकत चालले आहेत. वर उल्लेख केलेल्या दोन्ही विद्यार्थिनी या डाव्या चळवळीतल्या आहेत.

शहरी नक्षलवाद, दलित चळवळीतील अस्वस्थ कार्यकर्ते, कट्टरवादी मुस्लीम संघटना, आझाद कश्मीर चळवळ, हिंसावादी डाव्या संघटना हे सगळे बिंदू जोडत गेलं की संविधान विरोधी, लोकशाही विरोधी कटाचे चित्र स्पष्ट होत जाते.

यांचे समर्थन करणारी एक पत्रकार-कलाकार-लेखक-अभिनेते अशी फळी आहे. नुकतेच घडलेले पुलित्झर पुरस्काराचे प्रकरण आठवून पहा. कॉंग्रेस सारखे पक्ष याचे राजकिय भांडवल करायला टपलेले आहेतच. स्थलांतरीत मजूरांचे खोटे फोटो कसे ट्विट केले जातात ते पहा. किंवा एनडिटिव्ही वरती सैन्याच्या विरोधात खोट्या बातम्या दिल्या जातात. आणि हे खोटं असल्याचे समोर आले की मौन बाळगले जाते. कुणीही जाहिर खुलासा करत नाही किंवा माफी मागत नाही.

सफुरा झरगर प्रकरणांत सबा नकवी सारखी पत्रकार आकांडव तांडव करते आणि यातील सत्य समोर आले की मात्र गायब होते. खरं तर या प्रकरणांत सुरवातीला कुणीही सफुराच्या गर्भारपणाचा उल्लेख केला नव्हता. हे प्रकरण सबा सारख्यांनीच उकरून काढलं. आताही ज्या दोन विद्यार्थीनींना पोलिसांनी ताब्यात घेतले त्यावर लगेच बोंब सुरू झाली. या दोघींवर 2015 पासूनच पोलिसांचे कसे लक्ष होते, त्यांच्या विरोधात खुप आधीपासूनच पुरावे आहेत हे समोर आल्यावर मात्र जमात-ए-पुरोगाम्यांची दातखिळी बसते.

राम मंदिर प्रकरणांतही हाच अनुभव येतो आहे. उत्खननात जून्या मंदिराचे अवशेष सापडले. त्यावर टिप्पणी करताना ‘भाजप संघाच्या लोकांनी हे 1992 ला तिथे नेउन ठेवले असतील’ असली हास्यास्पद विधाने पुरोगामी करत आहेत.

जी नावं जेएनयु, जामिया मिलीया प्रकरणांत पुढे आली होती त्यातील बहुतेकांवर कायदेशीर कारवाईचा दंडूका उगारला गेला आहे. आणि हे सगळं कायद्याच्या चौकटीतच चालू आहे. ज्या ‘संविधान बचावो’ चे आंदोलन हे पुरोगामी करत होते त्याच संविधानातील कायद्यांचा फास यांच्या गळ्याभोवती आवळला जात आहे.

केवळ शाहिनबगाच नाही, राम मंदिर स्थळीच्या उत्खननातून लक्षात येत आहेत की यांच्या सर्वच पापांची भूते यांच्याच मानगुटीवर बसू लागली आहेत. रोमिला थापर, इरफान हबीब सारखे इतिहासकार बाबरी मस्जिद समतल भूमीवर बनली असे शपथपूर्वक न्यायालयात सांगत होते. आता यांच्या या खोटेपणासाठी त्यांच्यावर खटले दाखल केले पाहिजेत.

1974 लाच बी.के.लाल यांच्या नेतृत्वाखालील उत्खनन करणार्‍या अभ्यासकांनी बाबरी मस्जिदीखाली पुरातन मंदिराचे अवशेष असल्याचे प्रतिज्ञापूर्वक सांगितले होते. त्यातील एक तज्ज्ञ मा. के. के. मोहम्मद हे आजही मंदिर असल्याचे पुरातत्वीय पुराव्याच्या आधाराने सांगत आहेत. भारतीय पुरातत्त्व खात्याचा अहवालही हेच सांगतो आहे. पण असले पुरावे जमात-ए-पुरोगामी यांना चालत नाहीत. त्यांना सर्वोच्च न्यायालय मंजूर नाही. त्यांना शासकीय संस्थांचे अधिकृत अहवाल मंजूर नाहीत. त्यांना रोमिला थापर आणि इरफान हबीब यांचे खोटे निष्कर्षच मंजूर आहेत.

कुठल्याही पत्रकाराने दाखविलेले सत्य पुरोगामींच्या लेखी सत्य नाहीच. पण रविश कुमार आणि त्यांच्या सहकार्‍याने दाखवलेली कुठलीही खोटी बातमी यांच्यासाठी ब्रह्मसत्याच्या पदापर्यंत पोचते. स्थलांतरित मजूराच्या मुलीला गहू जमिनीवर सांडायला लावणे आणि मग ते गहू वेचतानाचा व्हिडिओ तयार करून मजूरांची करूण कहाणी सांगणे हे पुरोगामी सत्य असते. पण कुणी त्या मुलीला गाठून सत्य समोर आणले तर हे पुरोगामी पाठ फिरवून बसतात.

कुंभमेळ्यासाठी उभ्या असलेल्या बस प्रियंका गांधींच्या 1000 बस आहेत म्हणून त्यांचा फोटो एनडिटिव्हीचा पत्रकार  सर्रास दाखवतो. आणि खोटेपणा समोर आल्यावर तो फोटो कसा प्रतिकात्मक आहे अशी सारवा सारव केली जाते.

एक छोटा अर्धनग्न मुलगा आपल्या छोट्या भावाला मिठीत घेवून फुटपाथवर बसलेला असतो हा फोटो शबाना आझमी ट्विटरवर शेअर करतात आणि ‘हार्टब्रेकिंग’ असे त्यावर लिहीतात. आता साहजिकच सध्याची परिस्थिती पाहता कुणालाही हे करूण दृश्य स्थलांतरीत मजूरांच्या बाबतचे वाटू शकेल. त्याचा तपास केल्यावर हे दृश्य पाकिस्तानातील असल्याचे समोर येते आणि तेही मागच्या जानेवारी 2019 मधले. शबाना आझमींना जाब विचारल्यावर त्यांचे शहाजोग उत्तर असते मी कुठे कुणाचे काही नाव घेतले होते. मी तर केवळ हार्टब्रेकिंग इतकाच शब्द वापरला होता.

काय म्हणावे या वृत्तीला?

आता तर एका नविनच दुखण्याची लागण जमात-ए-पुरोगामीत झाली आहे. राजदीप सरदेसाई आणि बरखा दत्त यांनी  संघ परिवारातील कार्यकर्ते मोठ्या प्रमाणात कोरोनाच्या लढाईत कसे उतरून काम करत आहेत हे दाखवायला सुरवात केली आहे. आपल्याच भाउबंदांचे हे उद्योग बघून प्रचंड पोटशूळ, मस्तकशुळ, अजून कसला कसला शुळ जमात-ए-पुरोगाम्यांना उठला आहे. मोदी-संघ-अमितशहा-भाजप (एम.एस.ए.बी.) वर टीका हा एक कलमी कार्यक्रम राबवायचा सोडून त्यांचे सरळ सरळ कौतूक? बाप रे हे केवढे पाप आहे !! आता जमात-ए-पुरोगामींचे जे कुणी इमाम असतील ते फतवा काढून राजदीप आणि बरखा यांना जमातीतून बहिष्कृत करतील अशी शक्यता आहे.

   श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575 

पवित्र मजला आणिक गहिवर, माणुसकीचा, माणुसकीचा!

काव्यतरंग, दै. दिव्यमराठी, रविवार २४ मे २०२० 

पवित्र मजला जळजळीत ती
भूक श्रमांतुन पोसवणारी
पवित्र मजला दगडी निद्रा
दगडाची दुलई करणारी

पवित्र मज यंत्राची धडधड
समाजहृदयातिल हे ठोके
पवित्र मजला सत्यासाठी
धडपडणारे स्वतंत्र डोकें

पवित्र सुखदु:खाची गाणी
वेदांतिल सार्‍या मंत्रांहुन
पवित्र साधा मानवप्राणी
श्रीरामाहुन, श्रीकृष्णाहुन

पवित्र मज पोलादी ठोसा
अन्यायाच्या छातीवरचा
पवित्र मजला आणिक गहिवर
माणुसकीचा माणुसकीचा
-विंदा करंदीकर, (विंदा करंदीकर यांची समग्र कविता, पॉप्युलर प्रकाशर,  पृ. 31)

करंदीकरांची ही कविता 1949 सालातली आहे. स्वातंत्र्यानंतर जो एक उत्साह भारतीय जनतेत जाणवत होता त्या खुल्या मोकळ्या वातावरणातील ही कविता आहे. अजून एक पार्श्वभूमी या कवितेला आहे. दुसर्‍या महायुद्धात हिरोशिमा आणि नागासाकीवरच्या भयानक अणुहल्ल्यात लाखो माणसे मारली गेली. त्यानंतर सगळ्या युद्धखोरांचे डोळे उघडले. सर्वांनाच तीव्र जाणीव झाली की मनुष्य संहार फार मोठा कलंक आहे. माणसाला सर्वात जास्त ओढ आहे ती माणसाचीच.

आज कोरोना महामारीच्या पार्श्वभूमीवर आपणही हा अनुभव घेत आहोत. सगळेच जखडले गेले आहेत जागजागी. त्यामूळे तीव्रतेने दूरवरच्या आपल्या माणसांची आठवण येते आहे. जे जवळ आहेत त्यांचे मोल आणखीच जाणवते आहे. आठवून आठवून नातेवाईकांना मित्रांना फोन केले जात आहेत.

विंदा करंदीकरांच्या प्रतिभेची झेप पहा. 1949 मध्ये ते यंत्रयुगाचे स्वागत करत असताना श्रमाचे महत्त्व नाकारत नाहीत. उलट ‘पवित्र मजला दगडी निद्रा दगडाची दुलई करणारी’ म्हणत श्रमाचा गौरवच करत आहेत. आज सगळे घरांत अडकून पडले असताना किमान जरा चालून तरी येवू म्हणून जवळपास फिरू पहात आहेत. घरांतली कामं करू पहात आहेत. श्रमांची पण गरज असते हे जास्तच तीव्रतेने जाणवत आहे. जे श्रमिक पायपीट करत आहेत त्यांची वेदनेला काळजाला भिडत आहे.

कारखाने बंद आहेत. एरव्ही आपल्याला या यंत्राचे महत्त्व लक्षात येत नाही. पण आता यंत्राची धडधड, समजाहृदयातील ठेाके असल्याचे लक्षात येते आहे.

दुसर्‍या युद्धानंतर ज्या पद्धतीनं जगभरातील देश स्वतंत्र झाले आणि तेथे आधुनिक पद्धतीची शासन व्यवस्था सुरू झाली. सर्वांनाच माणूसकीचे महत्त्व जास्तच पटू लागले. पिकासोचे गाजलेले चित्र आहे ‘द ब्रेड’ नावाचे. एका खोलीत मानवी अवयवांचा खच पडला आहे. त्यातून उठून एक हात ओट्यावरील बशीत असलेल्या ब्रेडकडे झेपावत आहे. माणसाची ही जी चिवट जीवन लालसा आहे ती तीव्रतेने अशा भयंकर प्रसंगातून ठळकपणे समोर येते.

मर्ढेकरांची ‘अजून येतो वास फुलांना’ ही कविता दुसर्‍या महायुद्धाच्या पार्श्वभूमीवरचीच आहे. आणि त्यात शेवटी जी ओळ येते ती, ‘तरीही येतो वास फुलांना, तरीही माती लाल चमकते’ अशीच आहे.

माणसाचे इहलोकावर विलक्षण प्रेम आहे. इथल्या सुखदु:खातच त्याचा जीव अडकला आहे हे खरे आहे. बोरकरांनी जे लिहीले आहे

स्वर्ग नको सुरलोक नको
मज लोभस हा इहलोक हवा
तृप्ती नको मज मुक्ती नको
मज येथील हर्ष नी शोक हवा

‘पवित्र सुखदु:खाची गाणी’ असं करंदीकर म्हणतात ते याच दृष्टीने. कोरोनात आपल्या लक्षात येतं दूरवर मृत्यू पावलेल्या नातेवाईकासाठी जागेवरच आपले डोळे पाझरत आहेत. आठवणींचे लोटच्या लोट मनी उसळत आहेत. आपले लक्ष गेले नसते एरव्ही पण आपल्याच इमारतीच्या वॉचमनचे नुकतेच जन्मलेले गोंडस मुल झोके घेत मजेत अंगठा चोखत आहे, झोका देणार्‍या त्याच्या छोटूकल्या बहिणीचा गोड आवाज आपल्या कानात भरून राहिला आहे.

खरंच आहे माणसाला माणसाच्या सुखदु:खा शिवाय पवित्र दुसरं काहीच नाही.

कोरोना संकट काळात हजारो मजूर पायपीट करत निघाले आहेत. त्यांच्या वेदनेला पारावार नाही. पण याही स्थितीत त्यांना खावू घालणारे मदत करणारे हात पुढे येत आहेत. जागजागी लोकांनी अन्नदान चालवले आहे. उत्स्फुर्तपणे संकट काळातही लोक आपल्या अडचणीवर मात करून भुकेल्यांच्या पोटी अन्न घालत आहेत.
शासनाने केलेल्या मदतीपेक्षा जास्त मदत स्वयंसेवी संस्था, व्यक्तींनी या काळात सामान्य कष्टकर्‍यांसाठी केली आहे. करंदीकरांच्या ओळीचा प्रत्यय ‘पवित्र मजला आणिक गहिवर, माणूसकीचा माणूसकीचा’ क्षणोक्षणी जागजागी दिसून येतो आहे.

आपला जीव धोक्यात घालून डॉक्टर, पोलिस, कार्यकर्ते काम करत आहेत. यातील कित्येकांना कोरोनाची बाधा झालीही आहे. काहींचे प्राणही गेले आहेत. पण माणूस माणसासाठी तळमळतो आहे हे खरं आहे.

सम्राट अशोकाला युद्धातील रक्तपात पाहून शांतीचा मार्ग पत्करावा वाटला आणि त्याने युद्ध नाकारून बुद्ध स्विकारला. हा बुद्ध आपल्या मनात नेहमीच वसत आला आहे. तो धर्मात, राजकारणात, समाजकारणात, कलेत, साहित्यात सर्वत्रच आहे. सम्राट राजे महाराजेच कशाला अगदी सामान्यातल्या सामान्य माणसांच्या मनांतही तो घर करून बसला आहे. या बुद्धाने सांगितलेल्या करूणेलाच ‘माणूसकीचा गहिवर’ म्हणतात.  जग कितीही आधुनिक होत जावो, कितीही तंत्रज्ञान प्रगत होत जावो ‘पवित्र मजला माणुसकीचा गहिवर’ हाच खरा मानवी संस्कृतीचा सारांश आहे.

श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575

भाउ तोरसेकरांची 50 हजारी मनसबदारी!

उरूस, 23 मे 2020

एक पंच्याहत्तरीला पोचलेला वृद्ध पत्रकार डिजिटल माध्यमाचा वापर करून एक ब्लॉग सुरू करतो. त्याला कधीच  माध्यमांच्या मुख्य प्रवाहानं सामावून घेतलेलं नसतं. त्याच्यापाशी कसलीही साधनं नसतात. सामान्य वाचकांची नाडी त्याला समजते आणि त्याचे हेतू शुद्ध असतात इतक्या किमान भांडवलावर त्याची पत्रकारिता सुरू आहे. अशा या भाउ तोरसेकर नावाच्या वृद्ध पत्रकाराला सामान्य वाचक/श्रोते/दर्शक यांनी डोक्यावर घेतले आहे.

भाउंनी 2012 मध्ये ‘जागता पहारा’ नावाचा ब्लॉग सुरू केला. आज त्याला भेट देणार्‍यांचा आकडा 1 कोटी 73 लाख 89 हजार, 29 इतका आहे (सकाळी 11.21 वाजेपर्यंत, शनिवार दिनांक 23 मे 2020). मराठीतील किती पत्रकारांनी ब्लॉग चालवले? (अपवाद प्रवीण बर्दापूरकर).  लॉकडाउनच्या काळात भाउंनी ‘प्रतिपक्ष’ नावाचा यु ट्यूब चॅनेल सुरू केला. त्याला केवळ 50 दिवसांत 50 हजार सदस्य मिळाले.

आपल्याला मिळालेल्या या प्रतिसादाबद्दल भाउंनी सामान्य वाचकांपोटी कृतज्ञता व्यक्त करून सगळे श्रेयही या सामान्य वाचकांनाच दिले आहे.

लॉकडाउनच्या काळात पत्रकारांवर बेरोजगारीची कुर्‍हाड कोसळली आहे. छापील स्वरूपातील वृत्तपत्रे संकटात सापडली आहे. बहुतांश वृत्तपत्रांनी पाने कमी केली आहेत, कर्मचार्‍यांना नारळ दिला आहे, जिल्हा कार्यालये बंद केली आहेत, आवृत्त्या बंद केल्या आहेत.  मूळात जी काही पत्रकारीता कोरोनाच्या आधीपर्यंत चालू होती ती सामान्य वाचकांशी कितपत बांधीलकी राखून होती? भाउ आरोप करतात तशी ही अजेंडा पत्रकारीताच होती. मग आता कोरोनाच्या धक्क्यात या पत्रकारितेची पडझड होत असेल तर त्याची खंत कशाला.

अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा झेंडा मिरवणारे यातील किती लोक आणीबाणीत तुरूंगात होते? भाउंनी आदराने उल्लेख केला आहे ते दै. मराठवाड्याचे संपादक अनंत भालेराव यांचा खणखणीत अपवाद वगळता कोणता मोठा संपादक आंदोलन करून तुरूंगात गेला होता? मोठा संपादक तर सोडाच मूळात किती पत्रकार या आंदोलनात तुरूंगात गेले?

इतरांचे घोटाळे उघडकीस आणणारे पत्रकार स्वत:च्या क्षेत्रातील घोटाळे उघड करतात का? निखील वागळेंच्या निमित्ताने भाउंनी उपस्थित केलेल्या या जळजळीत वास्तवाला उत्तर द्यायला कुणी पत्रकार तयार नाही. अगदी आत्ताची ताजी घटना आहे. लोकसत्ताचे संपादक गिरीश कुबेर यांचे लेखन चौर्य उघडकीस आल्यावर किती पत्रकारांनी त्यावर टीका केली?

भाउंचे यश या पार्श्वभूमीवर समजून घेता येवू शकते. सामान्य वाचक/दर्शक/श्रोता यांना प्रस्थापित माध्यमांतून त्यांच्या अवतीभवतीचे वास्तव-विश्लेषण- खरी माहिती मिळेनाशी झाली आहे. म्हणून या लोकांना भाउंसारखा पत्रकार आपलासा वाटतो जवळचा वाटतो. त्याच्यावर त्यांचा विश्वास बसतो.

2014 च्या मोदींच्या लोकशाहीच्या मार्गाने मिळवलेल्या यशावर 2019 च्या अजूनच उज्ज्वल यशानंतरही जमात-ए-पुरोगामी टिकेचे शिंतोडे उडवत राहतात तेंव्हा हा सामान्य वाचक भाउ सारख्यांकडेच आशेने पाहतो. तो काही मोदींचा भक्त नसतो. त्याला फक्त वास्तव समजून घ्यायचे असते. पण बातमी देण्यापेक्षा बातमी दाबण्याला महत्त्व आल्याने सामान्य वाचकांचा/दर्शकांचा प्रस्थापित माध्यमांवरचा विश्वास उडत चालला आहे. त्यामुळे त्यांना आता समाज माध्यमं (सोशन मिडिया) जवळची वाटू लागली आहेत. अजूनही याचे भान प्रस्थापित पत्रकारितेला आले नाही.

टिव्हीवरच्या चर्चेत कोण लोक बोलावले जातात? वर्तमानपत्रांत कुणाचे लेख सतत छापले जातात? हे सगळं सामान्य माणूस डोळसपणे पहात असतो ऐकत असतो. कालपर्यंत त्याला प्रस्थापित माध्यमांशिवाय दुसरा पर्याय उपलब्ध नव्हता. आता त्याला समाज माध्यमांचा पर्याय उपलब्ध झाला आहे. भाउंसारखे अजून पत्रकार समोर यायला हवेत. केवळ याच क्षेत्रात नव्हे तर इतरही क्षेत्रात प्रस्थापितांची दादागिरी बाजूला सारून नविन मंडळी पुढे येताना आता दिसू लागली आहेत. याचं एक मोठं श्रेय आधुनिक तंत्रज्ञान आणि या तंत्रज्ञानाची भाषा जाणणार्‍या नविन पिढीला द्यावे लागेल. त्यांनी प्रस्थापितांचे किल्ले सुरूंग लावून परास्त केले आहेत. (उदा. म्हणून गावाकडच्या गोष्टी ही मराठी वेब मालिका किंवा इंदूरीकर महाराजांवरचे टिक टॉक व्हिडिओ पहा.)
सुरेश भटांच्या शब्दांत सांगायचे तर

साध्याच माणसांचा एल्गार येत आहे
हा थोर गांडूळांचा भोंदू जमाव नाही

फक्त यात जरासा फरक करून साधी माणसे म्हणजे श्रोते/वाचक/प्रेक्षक. पण जे प्रतिभावंत आहेत, बुद्धीमान आहेत ज्यांना या व्यवस्थेने दाबले होते ते तशा अर्थाने ‘साधे’ नाहीत. त्यांना हा एक मोठा मंच उपलब्ध झाला आहे. त्यामुळे आता ‘अजेंडा’ पत्रकारिता किंवा आपल्या गावठी भाषेत सांगायचे तर ‘सुपारी’ पत्रकारिता गोत्यात आली आहे.

भाउंनी अजून एक सणसणीत थप्पड प्रस्थापित पत्रकारिता व्यवस्थेवर लावली आहे ती कुणी समजून घ्यायला तयार नाही. पत्रकारितेच्या क्षेत्रात प्रत्यक्ष पत्रकारिता करणारा सोडून व्यवस्थापनाच्या नावाखाली भलत्याच माणसांना महत्त्व प्राप्त होवून बसले होते. संपादक म्हणजे त्या त्या वर्तमानपत्राचा चेहरा असं वर्णन एकेकाळी केले जायचे. आणि आता काय परिस्थिती आहे? जाहिरात विभागाला आतोनात महत्त्व आले. मार्केटिंग विभागाचा माज सुरू झाला. प्रत्यक्ष लिहीणारा आणि तो वाचणारा या दोघांनाही दुय्यम तिय्यम ठरवल्या जावू लागले. जसं की शेतीत झालं. पिकवणारा आणि सामान्य ग्राहक दोन्ही बिनमहत्त्वाचे ठरून मधलीच माणसे मोठी होत गेली. साहजिकच यामूळे विकृती तयार झाल्या.

हेच पत्रकारितेत घडत आहे. विविध स्किमला महत्त्व आलं, जाहिरातदारांच्या हितासाठी बातमीचा बळी सुरू झाला,  चांगल्या मजकुराला जागा मिळेनाशी झाली, वाचक हाच मूळात महत्त्वाचा उरला नाही. मग हा पोकळ डोलारा टिकणार कसा? मूळात ज्या वाचकांसाठी पत्रकारिता सुरू झाली होती तोच नकोसा वाटू लागला की काय?

आज कुठल्याही चांगल्या मजकुराला सोशल मिडियावर अतिशय चांगला प्रतिसाद मिळतो. आपली मतेही वाचक व्यक्त करतात. फार मोठा संवाद लेखक वाचकांत प्रस्थापित होतो. पण हे सगळं प्रस्थापित वर्तमानपत्रांत होताना दिसत नाहीत. चॅनेलवरच्या चर्चांत निव्वळ बाष्कळपणा सुरू झाल्यावर दर्शक आता त्यांना हव्या त्या छोट्या युट्यूब चॅनेलकडे वळताना दिसत आहेत. अर्बन नक्षलवाद प्रकरणांत प्रस्थापित माध्यमांनी बोटचेपेपणा केल्यावर दर्शक कॅप्टन स्मिता गायकवाड यांच्या शांत वक्तव्यानं भरलेल्या यु ट्यूब चॅनेलकडेच वळणार ना? जे सत्य तूम्ही लपवून पहात आहेत ते दुसरं कुणी शांतपणे तंत्रज्ञानाचा वापर करून अतिशय कमी खर्चात (जवळपास शुन्यच) दाखवत असेल तर लोक ते पाहतीलच ना? आणि ही आधुनिक माध्यमं खर्‍या अर्थानं लोकशाहीवाली आहेत. इथे कुणालाही व्यक्त होण्यास बंधन नाही.

सोशल मिडियाचे नेमकं हेच बलस्थान भाउंनी ओळखलेलं आहे.

भाउंपासून प्रेरणा घेवून महाराष्ट्रातील सत्याची चाड असलेल्या विद्वान पत्रकारांनी या माध्यमात प्रवेश करावा. सामान्य वाचकांना आजही चांगला मजकूर हवा आहे. चांगलं काही पहायचे आहे. कसलाही पूर्वग्रह न बाळगता विविध विषय समजून घ्यायचे आहेत.

ही सुपारी पत्रकारिता आपल्या मरणाने मरत असेल तर तीला मरू द्या.

जूने जावू द्या मरणा लागोनी
जाळूनी अथवा पुरून टाका
सावध ऐका पुढल्या हाका

असे केशवसुतांन म्हणून ठेवलेच आहे. भाउंनी हे ऐकले यासाठी त्यांना धन्यवाद! त्यांच्या चॅनेलला अजून मोठा प्रतिसद मिळो. भाउंसोबत त्यांच्या पत्नी स्वाती तोरसेकर आंतरराष्ट्रीय प्रश्‍नांवर अतिशय सुंदर नेमके मोलाचे विश्लेषण करतात. त्यांचाही आदराने उल्लेख करावा लागेल. त्यांचाही स्वतंत्र ब्लॉग आहे. त्यांचे जास्त व्हिडीओ इथून पुढे अपेक्षीत आहेत. (छायाचित्र सौजन्य नेट)     

   श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575   

मजूरांच्या प्रश्‍नांवर कॉंग्रेसी नौटंकी !

उरूस, 22 मे 2020

अजीत नेनन याचे एक गाजलेले व्यंगचित्र आहे. खेडेगावात झोपडीसमोर एक एनजीओवालं जोडपं उभं आहे. झोपडीतला पोरगा बापाला विचारत आहे
‘हे काय करतात?’
‘ते गरिबांसाठी काम करतात.’
‘अशानं काय होतं?’
‘त्यांची गरिबी दूर होते..’

त्या खेडूत बापाच्या या एका उत्तरात इंदिरा गांधींपासूनच्या कॉंग्रेसी राजकारणाचे सार दडलेले आहे. गरिबीचे भांडवल करून राजकारणी आणि नौकरशहा, स्वयंसेवी संस्था, कार्यकर्ते यांनी आपली गरिबी दूर करून घेतली. गरिबी दूर करण्यात यांना काडीचाही रस नाही.

लॉक डाउनमध्ये आता स्थलांतरित मजूरांच्या नावाने गळे काढणे सुरू झाले आहे. तो याच ‘गरिबी हटाव’ नाटकाचा एक अंक आहे. आधी सोनिया गांधींनी मजूरांच्या तिकीटाचे पैसे कॉंग्रेस देईल असे सांगितले. नंतर राहूल गांधी स्वत: दिल्लीच्या फुटपाथवर स्थलांतरीत मजूरांसोबत जावून बसले. आणि आता प्रियंका गांधी यांनी हे ‘बस’कांड चालवले आहे.  यांचे हे ढोंग लगेच उघडे पडले. त्यावर भरपूर माहिती उपलब्ध झाली आहे.

या मागचे कारण समजून घेणे गरजेचे आहे. शेतीविरोधी धोरणे राबविण्यातून आपण ग्रामिण भारत शेती आणि शेतकरी उद्ध्वस्त करतो आहोत हे नेहरू काळात समाजवादी पांघरूण घालून लपविले गेले. शहरांचे, उद्योगांचे फाजिल लाड केल्या गेले. अनुत्पादक अशा सगळ्य व्यवस्था मोठ्या केल्या गेल्या. त्यांना सगळ्या सोयी सवलती पुरविणे त्यांना सगळ्या संधी अग्रक्रमाने उपलब्ध करून देणे औद्योगिक धोरणाच्या नावाने चालविले गेले.

शेतीची उपेक्षा होत गेली, कृषी उत्पादनातील नफा संपून भांडवल खावून जगणे सुरू झाले तसे तसे या स्थलांतराने वेग पकडला. 1960 नंतरचे औद्योगिकीकरण याला कारणीभूत ठरले. 1990 नंतरच्या जागतिकीकरण पर्वात सर्व क्षेत्र खुले करत असताना शेतीला मात्र जखडून ठेवल्या गेले. परिणामी मजूरांच्या स्थलांतराने अजूनच गती पकडली.

आज कोरोना महामारीत केवळ दोन/तीन महिन्यांच्या लॉकडाउनमध्ये या शहरी व्यवस्थेचे पितळ उघडे पडले. इतकी वर्षे ज्यांच्या श्रमावर आपण आपले इमले उभे केले त्या मजूरांना सांभाळण्यात खावू घालण्यात शहरं अपशयी ठरली.

आणि याही संकटाच्या काळात सर्वांना पुरेल एवढं अन्नधान्य पुरवून शेतकर्‍यांनी हे सिद्ध केले की इतकी उपेक्षा झाली तरी आम्ही आमच्या बाजूने कसलीही कसर सोडली नाही. आमची नैंतिक जबाबदारी पार पाडली आहे. आजही आपल्या आपल्या जागी मजूर शांत बसून राहीले तर कुणीही भूकं राहणार नाही इतकं अन्न धान्य देशात उपलब्ध आहे. अस्वस्थतेतून हे मजूर स्थलांतर करत आहेत. त्यांना समजावून सांगणे त्यांना थोपवून ठेवणे हे आपले सर्वांचे काम आहे.

प्रियंका गांधी यांचे नाटक या पार्श्वभूमीवर समजावून घेतले पाहिजे. खरं तर शांतपणे संयमाने हा विषय हाताळला तर बहुतांश मजूरांना हवे तिथे पोचवता येणे शक्य आहे. कॉंग्रेस आणि इतरही विरोधी पक्षांनी त्यांच्या अखत्यारीतील राज्यांमध्ये स्थलांतरित मजूरांच्यासाठी एखादी योजना बनवून यशस्वीरित्या राबविण्याची गरज होती. महाराष्ट्रातून राजस्थानात, पंजाबातून केरळात, महाराष्ट्रातून पश्चिम बंगालात अशी वाहन व्यवस्था करून भाजपेतर राज्यांनी आदर्श समोर ठेवायला पाहिजे होता. सामान्य जनतेपर्यंत हा एक चंागला संदेश पोचला असता.

पण असे काहीच सोनिया-राहूल-प्रियंका यांनी केले नाही. महात्मा गांधींना एकदा पत्रकारांनी विचारले होते, ‘गरिबी दूर करण्यासाठी काय करायला पाहिजे?’ गांधींनी दिलेले उत्तर आजच्या या नकली गांधींच्या डोळ्यांत झणझणीत अंजन घालणारे आहे. महात्मा गांधी म्हणाले होते, ‘गरिबी दूर करण्यासाठी काहीच करू नका. आधी गरिबांच्या छातीवर बसला अहात ते उठा.’ मूळात नेहरूंचे समाजवादी धोरण हाच  गरीबी तयार करणारा सगळ्यात मोठा कारखाना आहे. आजही हे धोरण कमीजास्त प्रमाणात राबविले जाते. हा कारखाना आधी बंद पडला पाहिजे.

पायपीट करणार्‍या मजूरांचे फोटो भरपूर किंमतीत माध्यमांना विकले जात आहेत. मजूरांच्या फोटोच्या नावाखाली दूसर्‍या देशातले फोटो वापरले जात आहेत. इतकेच काय पण प्रियंकांच्या या ‘बस’कांडात एनडिटिव्हीचा पत्रकारही सामील झाला. योगी सरकारने कुंभ मेळ्यासाठी वापरलेल्या बसच्या रांगांचा फोटो प्रियंकांच्या 1000 बस म्हणून यांनी वापरला. नेपाळमधील फोटो सुरजेवालांनी वापरले. पाकिस्तानातल्या, बांग्लोदशाच्या फोटोंचा वापर मजूरांच्या वेदनेचे भांडवल म्हणून करण्यात आला.  म्हणजे या मजूरांच्या वेदनांचाही बाजार कॉंग्रेसवाले आणि जमात-ए-पुरोगामी यांनी सुरू केला आहे.

आज तातडीने काय केले पाहिजे हे सर्वजण विचारत आहेत. पहिली गोष्ट म्हणजे शक्य तेवढ्या मजूरांना जागेवरच रोकून धरले पाहिजे. लॉकडाउन उघडून सारं परत सुरू करावं लागणार आहे. त्यासाठी मजूरांची नितांत गरज आहेच. तेंव्हा मजूरांची अडचण जाणून त्यावर मात करून उपाय शोधून त्यांना आपल्यातच सामाविष्ट करून घेणे शहरी व्यवस्थेची नैतिक जबाबदारी आहे. दूसरं म्हणजे याउपरही ज्यांना जायचेच आहे त्यांच्यासाठी वाहन व्यवस्था करून दिली पाहिजे.

तिसरे जे काम तातडीने करावयाचे आहे ते म्हणजे शेती धोरण अमुलाग्र बदलावे लागणार आहे. 70 वर्षात आपण केलेले नाटक ढोंग उघडे पडले असून शेतीच जास्तीत जास्त माणसांना सांभाळू शकते, रोजगार देवू शकते. 13 टक्के इतकाच देशाच्या जीडिपीत हिस्सा असताना ही शेती 60 टक्के जनता सांभाळत आहे.  तेंव्हा शेतीच्या मार्गातील अडथळे दूर केलेच पाहिजेत. आवश्यक वस्तू कायदा सारख्या जूलमी कायद्यात बदल करून  मोदी सरकारने  आशावाद जागवला आहे. याच्या पुढे जावून जमिन धारणा, जमिन अधिग्रहण सारखे कालबाह्य कायदे रद्द बादल झाले पाहिजेत. घटनेच्या 9 व्या परिशिष्टाचा फास शेतीच्या गळ्याभोवती पडला आहे. तो सोडवला पाहिजे. तंत्रज्ञान स्वातंत्र्य आणि बाजारपेठेचे स्वातंत्र्य या दोन बाबींवर तातडीने विचार झाला पाहिजे.

सोनिया-राहूल-प्रियंका (एस.आर.पी.) या तिन तिघाडा काम बिघाडापासून कॉंग्रेसची सुटका झाली तर विरोधी पक्ष म्हणून काही एक चांगले चित्र देशासमोर येईल. अन्यथा कॉंग्रेसचा नाद पूर्णत: सोडून इतर विरोधी पक्षांनी स्वतंत्र सक्षम अशी आघाडी उभारली पाहिजे. आताच्या गांधी घराण्याची ही ‘आंधी’ म्हणजे वादळ नसून आंधी म्हणजे आंधळेपणाने  चालवलेला कॉंग्रेसचा पक्षाचा खड्ड्यात जाणारा प्रवास आहे. त्यातून कपाळमोक्षच होणार हे सांगायला कुणा तज्ज्ञाची गरज नाही. कॉंग्रेसवाल्यांनी यांना दूर करावं तरच पक्षाला भवितव्य आहे. विरोधी पक्षांनी यांचा नाद सोडला तरच उत्तम.

बाकी सामान्य देशवासियांनी सत्ताधार्‍यांवर शेतीविरोधी धोरणे हाणून पाडण्यासाठी दबाव वाढवला पाहिजे. तरच आपण या मजूरांच्या गंभिर समस्येवर दीर्घकालीन उपाय शोधू शकू.

जमात-ए-पुरोगाम्यांची पायाचे, सायकलवरून जाणार्‍या मजूर कुटूंबाचे, म्हातार्‍या आईला पाठीवर घेतलेल्या मुलाचे हवे तेवढे फोटो कुठून कुठून आणून ढापून छापावेत त्याने काहीच फरक पडणार नाही. बाकी समाजवादी पद्धतीनं हा प्रश्‍न कितीही सोडवायचा प्रयत्न करा त्यातून ‘त्यांची गरिबी दूर होते’ गरीबी हटत नाही हेच कटू सत्य समोर येत जाणार आहे. 
 
श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575 

युट्यूब- टिकटॉक वादात गे, मुसलमान कशासाठी?

उरूस, 18 मे 2020

गेली काही दिवस नेटवर यु-ट्यूब आणि टिकटॉक कलाकरांमध्ये संघर्ष सुरू झाला आहे. युट्यूबचा स्टार कॅरि मिनाटी (खरे नाव अजय नागर) आणि टिकटॉक स्टार अमीर सिद्दीकी यांच्यातील हे भांडण शिवीगाळ गलिच्छ भाषेत सुरू आहे. यातील काही व्हिडिओ या समाज माध्यमांनी उडवून टाकले आहेत. पण तरी यांचे समर्थक आपसांत घाणेरड्या भाषेत वाद करतच आहेत. अगदी मुलीसुद्धा अश्‍लिल बिभत्स भाषा वापरत आहेत त्यावरून हा मुद्दाम केलेला बनाव आहे की काय अशी पण शंका येते. कोरानाच्या काळात सगळेच रिकामे बसून आहेत. त्यातल्या त्यात या कलाकरांचे चाहते असलेली तरूण पिढी (वय वर्षे 14 ते 30) यांना भरपूर वेळ आहे आणि हातात मोबाईल आहे. बाकी काही नसले तरी सध्या नेटवर्क चंागले उपलब्ध आहे. म्हणूनच ही शंका येते की हा वाद जाणिवपूर्वक उफाळून आणला गेला आहे की काय?

ज्यांना या विषयाचे बाकी बारकावे समजून घ्यायची उत्सूकता आहे त्यांनी नेटवर जरासा शोध घ्यावा. शेकडो व्हिडीओ उपलब्ध आहेत. सामजिक दृष्ट्या आक्षेपार्ह असे काही उल्लेख या वादांत समोर आले आणि ते माझ्या दृष्टीने घातक आहेत. तेवढ्यापुरतेच मी लिहीतो आहे.

यातला पहिला संदर्भ येतो तो इस्लामचा. टिकटॉकचे जे कलाकार आहेत जे या वादात ट्रोल होत आहेत ते मुसलमान आहेत. त्यांनी एके ठिकाणी तबरेज अन्सारीच्या झुंडबळीचा (मॉब लिंचिंगचा) उल्लेख केला.  पुढे चालून त्याचा मुलगा मोठा होवून सूड उगवेल तर त्यावेळी ‘मुसलमान अतिरेकी असतात’ असं म्हणून नका असे सांगितले. शिवाय वारंवार रमझानचा महिना असल्याने शिवीगाळ आम्ही करणार नाही असं म्हणत शिव्याही देवून घेतल्या आहेत.

दुसरीकडे युट्यूबच्या कॅरिमिनाटीच्या पाठिराख्यांनी या टिकटॉक कलाकरांना रोस्टींग (हा खास इंग्रजी शब्द टर्र उडवणे मजा घेणे चिडवणे यासाठी वापरल्या जात आहे) करताना ‘गे’, ‘छक्का’, ‘मिठा’, ‘दिदी’, ‘लौंडी’ अशी विशेषणं वापरून नामोहरम करण्याचा प्रकार केला आहे.

व्यवसायासाठी या कलाकारांचा वापर करून घेतला जात आहे हे तर उघडच आहे. यांना यासाठी जे काही पैसे मिळत असतील हा त्यांचा त्यांचा प्रश्‍न आहे. काही कलाकारांना स्वत:ला ‘रोस्ट’ करून घेण्यात रस आहे कारण आपल्याला रोस्ट करा असा आग्रहच हे कलाकार उघडपणेच करत आहेत त्यावरून लक्षात येतेच.

पण यात कारण नसताना इस्लामला कशाला ओढल्या जाते आहे? मुळातच इस्लामला प्रतिमा महिमा मंजूर नाही. कलाकाराचा चेहरा सतत लोकांसमोर येत राहतो, यातील बहुतांश टिकटॉक व्हिडीओत गाण्यांचा वापर केला जातो जेंव्हा की इस्लामला संगीतच मंजूर नाही, मग हे टिकटॉक कलाकार जे स्वत:ला स्टार मानतात ते इस्लामच्या आड का लपत आहेत?  तसेही ते आधीपासूनच इस्लमाबाह्य कृत्य करत आले आहेत.
आता त्यांच्यावर टिका करणार्‍या यु-ट्यूब कलाकारांनी या टिकटॉक कलाकारांवर ‘गे’ असण्याचे आरोप करत गलिच्छ बिभत्स अश्‍लिल भाषा वारंवार वापरण्याचे काय कारण?

ज्या मुख्य टिकटॉक कलाकारांना टार्गेट केले जात आहेत ते आमीर सिद्दीकी, फैजल शेख, रियाज, आवेज, अदनान हे सर्वच मुसलमान आहेत. इस्लामला समलैंगिकता मंजूर नाही. तशी ती कुठल्याच धर्माला मंजूर नाही. पण इस्लामिक देश या बाबत कट्टर आहेत.

भारतीय कायद्याने नुकतेच 377 कलम शिथिल करून या संबंधांना गुन्हेगारी कलम लावले जाणार नाही असं घोषित केले आहे. मग अशा वातावरणात जेंव्हा की एल.जी.बी.टी. समुदायाने एक मोकळा श्‍वास नुकताच घेतला आहे. त्यांच्या हक्कासाठी काही सामाजिक संस्था, संघटना, व्यक्ती  मोठ्या कष्टाने चिवटपणे चळवळ चालवित आहेत या सगळ्यांना अशा वादांमुळे किती हानी पोचत आहे याचा विचार झाला पाहिजे.

कोरोनाच्या या भयानक संकटाला तोंड देताना औरंगाबादेतील तृतियपंथी, गे, लेस्बियन यांना अन्नधान्य मिळायची मारामार झाली. गैरसमजातून एका कॉलनीतल्या लोकांनी यांच्यावर बहिष्कारच टाकला. मी स्वत: या संघटनांसाठी काम करणार्‍या कार्यकर्त्यांना इतर काही सामाजिक संस्थांशी जोडून दिले. या लोकांना धान्य मिळून त्यांची उपासमार थांबली. जिल्हाधिकारी, शांतिगिरी महाराज यांनी यात लक्ष घालून आणखी काही मदत मिळवून दिली.

म्हणजे एका साध्या कृतीने समाजात या समुदायाबाबत तेढ निर्माण होते. ती दुरूस्त करायला इतरांना किती कष्ट करावे लागतात हा माझ्यासारख्या सामाजिक कार्यकर्त्याचा ताजा अनुभव आहे. या पार्श्वभूमीवर यु-ट्यूब कलाकारांकडून ‘गे’वर गलिच्छ टिप्पणी दुखावून जाते. मजा करणे चिडवणे टर्र उडवणे वेगळे आणि किमान सभ्यतेचा पायाच उखडून टाकणे वेगळे.

सामान्य मुसलमान या संकटात होरपळून निघाला आहे. तबलिगींमुळे सगळ्यात मोठा धोका मुसलमांनानाच झाला आहे. या वातावरणात कलेच्या वादात नाहक हिंदू-मुसलमान तेढ निर्माण करून आापण किती मोठे नुकसान देशाचे करतो आहोत याचा अंदाज तरी या कलाकारांना आहे का?

अशा व्हिडिओजना डिस्लाईक करून तूम्ही त्यांची तक्रार करू शकता. त्यामुळे हा वाद वाढणार नाही. तसेही जाणकार लोकांमुळे यातील बहुतांश व्हिडिओ काढून टाकल्या गेले आहेतच.

तृतियपंथि कलाकारांना ‘किन्नर’ संबोधून आपल्या समाजाने हजारो वर्षांपासून व्यवस्थेत समाविष्ट करून घेतले आहेच. शिवाय त्यांना एक विशिष्ट स्थानही दिल्या गेले आहे. कुंभमेळ्यातही आता लक्ष्मी त्रिपाठी हिला महामंडलेश्वर बनवून ‘किन्नर’ आखाड्याला मान्यता देवून आपल्या समाजाने उदारतेचा परिचय दिला आहे. दिशा शेख सारख्या किन्नरला वंचित बहुजन आघाडीने आपला प्रवक्ता नेमून सामाजिक अभिसरणाला मोठीच मदत केली आहे.

वाद कलेच्या पातळीवरच रहावेत. समाजात हिंदू विरूद्ध मुसलमान, स्टे्रट विरूद्ध गे अशा छटा उमटू नयेत.
टिकटॉक हे चायनीज ऍप आहे. त्याचा विरोध करोनाच्या पातळीवर होतो आहे आणि तो योग्यच आहे. काही देशांत टिकटॉक बॅन झाले आहेच. आपल्याकडेही हे बॅन झाले पाहिजे. आणि आता चीनला नामोहरम करायच्या धोरणाचा भाग म्हणून तर जरूरच या प्रस्तावाचा विचार झाला पाहिजे.     
 
   श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575 

वैशाखाच्या फांदीवरती आषाढाची गाजरपुंगी !

काव्यतरंग, 17 मे रविवार 2020 दै. दिव्यमराठी

अभ्रांच्या ये कुंद अफुने,
पानांना ह्या हिरवी गुंगी
वैशाखांतिल फांदीवरती
आषाढाची गाजर-पुुंगी

मिटून बसली पंख पाखरे
पर्युत्सुक नच पीसहि फुलते
मूक गरोदर गाईची अन्
गळ्यांतली पण घंटा झुरते

तिंबून झाली कणीक काळी
मऊ मोकळी ह्या रस्त्याची
उष्ट्या अन्नामध्ये थबकली
चोंच कोरडी बघ घरीची

ब्रेक लागला चाकांवरती
श्वासहि तुटला आगगाडीचा
ऊन उसासा धरणीच्या अन्
उरांत अडला इथे मघाचा

शिरेल तेंव्हा शिरो बिचारे
हवेत असल्या पाऊस-पाते
जगास तोंवर वैशाखाच्या
मृगाविनाही मृगजल चढते !

-बा.सी. मर्ढेकर, (मर्ढेकरांची कविता, मौज प्रकाशन, आ.1 पुनर्मुद्रण 1991, पृ. 78)

हे दिवस नेमके वैशाखाचे आहेत. मर्ढेकरांनी हे जे वर्णन केलं आहे ते कविता निर्मिती प्रक्रियेबाबत आहे असं एक वेगळं महत्त्वाचं विश्लेषण विनय हर्डिकर यांनी ‘कारूण्योपनिषद्’ या मर्ढेकरांच्या कवितेवरील पुस्तकांत केले आहे. अनिलांची ‘श्रावणझड बाहेरी मी अंतरी भिजलेला, पंखी खुपसून चोंच एक पक्षी निजलेला’ या ओळीही कविता निर्मितीची गोष्ट सांगतात. 

वैशाखा नंतर येणारा ज्येष्ठ जेंव्हा मृगाचा पाउस येतो. पण हा पाउस नियमित पडतो असे नाही. आषाढाचा पाउस मात्र हक्काचा नियमित पडणारा असा मानला जातो. कालिदासाने आपला निरोप सांगण्यासाठी ज्येष्ठाच्या ढगांवर विश्वास नाही ठेवला. आषाढाच्या पहिल्या दिवशी जो ढग दिसतो जो पाण्याने पूर्ण भरलेला आहे आणि जास्त अंतर कापू शकतो, हक्काने पाउस पाडू शकतो. त्यामुळे मर्ढेकरही वैशाखाच्या फांदीवरती ज्येष्ठाची गाजरपूंगी असं म्हणत नाहीत. आषाढाचीच म्हणतात.

हे वर्णन लॉकडाउनच्या दिवसांनाही लागू पडतं. सगळं ठप्प आहे. वैशाखातील हे जे वातावरण आहे ते सामाजिक पातळीवरही तसेच आहे. सगळा व्यवहार ठप्प होवून बसला आहे. कुणाला काहीच सुचत नाहीये. पुढे काय होणार काहीच कळत नाहीये. ‘शिरेल तेंव्हा शिरो बापडे हवेत असल्या पाउसपाते’ ही जी विलक्षण ओळ मर्ढेकरांच्या कवितेत आली आहे तशीच सगळ्यांची मानसिकता होवून बसली आहे. काही तरी बदल होवो. तो जेंव्हा होईल तेंव्हा होवो पण तोवर ‘मृगाविनाही मृगजळ चढते’ अशीच स्थिती आहे.

कवितेचा एक साधासा अर्थ आहे. जमिन तयार होवून पावसाची वाट पहाते आहे. पेरणी होण्यासाठी आधीची जी मशागत करावी लागते ती झाली आहे. ‘तिंबून झाली कणिक काळी’ यातून निर्मिती आधीच्या सगळ्या त्रासातून जातो आहे हे सुचित होते. एक विलक्षण तगमग या काळात अनुभवायला येते आहे. 

‘ब्रेक लागला चाकांवरती अन् श्वासही तुटला आगगाडीचा’ या ओळींतून आता घरंगळत काही जात नाही. सगळं थांबलं आहे. एरव्ही पुढे काहीच घडणार नाही हा निराशावाद असता तर हे थांबणं शक्य नव्हतं. या थांबण्यातूनच पुढचं काही घडण्याची शक्यता सिद्ध होते आहे. या कवितेला लागून पुढची कविता ‘आला आषाढ श्रावण, आल्या पावसाच्या सरी, किती चातक चोचीने, प्यावा वर्षा ऋतू तरी’ ही आहे कारण निर्मिती घडून गेल्यानंतरचा जो आनंद आहे त्याची आहे असे अप्रतिम विवेचन विनय हर्डीकर यांनी केले आहे.

विविध समिक्षकांनी मर्ढेकरांची ही आणि इतर अशाच कविता खुप चांगल्या पद्धतीने उलगडून दाखवल्या आहेत. या कवितेचा एक लोभसपणा तिच्या सहज लक्षात येणार्‍या साधेपणात आहे. जो कुणाही रसिकांना एकदम आपलासा वाटतो. खुप मोठा अर्थ लक्षात येण्याआधी कुणालाही एखादं काही घडण्यापूर्वीची विलक्षण तगमग यात दिसते. काही वेळेला आपल्या हातात काहीच नसते. आपण मग शांतच बसून रहातो. ‘पर्युत्सूक नच पिसही फुलते’ अशी ती अवस्था असते. आताही कोराना काळात सगळेच अस्वस्थपणे शांत बसून आहेत. काय करावे काहीच सुचत नाही. काही करताही येत नाही. एक आशावाद तेवढा मात्र आहे की कधीतरी हा होईना पाउस यईल, उशीरा येईल पण येईल नक्की. 

मर्ढेकर सहजपणे भारतीय मानस या कवितेतून मांडत आहेत. उकिरड्याचे पण पांग फिटतात, दिवस पालटतात, दू:ख काही घर बांधून रहात नाही, आपण दू:ख दळून खाणारी माणसं आहोत असे कितीतरी दाखले आयाबायांच्या बोलण्यातून आढळून येतात. जात्यावरच्या ओव्यांतूनही हा आशावाद आपण जपलेला आहे.

कुखू राहू दे कपाळी, मान राहो आहेराला
ऊन तापता इखारी, सावली दे माहेराला

कोरोनाच्या उदास काळातही गुलमोहर फुलला आहे, पिंपळाची कोवळीलूस पानं वैशाखी पौर्णिमेला चांदण्यात चमचमत आहेत, बहाव्याच्या पिवळसर फुलझुंबरांनी डोळ्यात, मोगऱ्याच्या गंधाने  श्वासात, कोकळीच्या स्वरांनी कानांत चैतन्य निर्माण केले आहे. 

‘ब्रेक लागला चाकांवरती, श्‍वासही तुटला आगगाडीचा’ यातून एक वेगळा अर्थ या कोरोनाच्या काळात निघतो आहे. सगळं मानवनिर्मित यांत्रिक जग कोरोनासमोर ठप्प झालं आहे. एकदम ब्रेकच लागला आहे. आणि आशा दिसते आहे ती निसर्गातूनच. 
(छायाचित्र श्रीकृष्ण उमरीकर)
   
श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575

मौ. सादच्या बचावासाठी ‘फेक’न्यूजचा वापर!

उरूस, 14 मे 2020

तबलिग प्रकरणी मौलाना सादला आता पुरते घेरल्या गेले आहे. तबलिगी मरकजसाठी परदेशांतून मोठ्या प्रमाणात पैसा जो तबलिगच्या खात्यांवर आला त्याचीही चौकशी सक्त वसूली संचालनालय (ई.डि.) ने सुरू केली असून हा फासही साद भोवती आवळला गेला आहे.

सुरवातीला तबलिगचे प्रवक्ते ऍड. मुजीबूर रेहमान सांगत होते की साद फरार झाला नसून कोरोनामुळे सेल्फ क्वारंटाईन झाला आहे. क्वारंटईनचा 14 दिवसांचा काळ तर लोटलाच पण अजून दोन क्वारंटाईनचा 28 दिवसांचा काळही संपला. पण फरार साद समोर आला नाही. मग मुजीबूर रेहमान यांनी जाहिर केले की सादने कोरोना टेस्ट केली आहे. पण त्याचा अहवाल देण्यास ते तयार झाले नाहीत. मग तबलिगने जाहिर केले की मुजीबूर रेहमान आमचा प्रवक्ताच नाही. केवळ एक कार्यकर्ता आहे. आताही चॅनेलवरील चर्चेत साद तपास यंत्रणांना केंव्हा शरण येणार हे नेमके न सांगता मुजीबूर रेहमान बाकी वेळ घालविण्याच्या गोष्टी करत राहतात.

अशातच इंडियन एक्सप्रेसने मागील आठवड्यांत साद बाबत एक बातमी प्रकाशीत करून जमात-ए-पुरोगांमींना सादच्या बचावासाठी एक आधार तयार करून दिला. दिल्ली गुप्त पोलिसांच्या हवाल्याने इंडियन एक्सप्रेसने अशी बातमी दिली की सादच्या बाबतीत ज्या ऑडिओ क्लिप सुरवातीला समोर आल्या त्या खोट्या आहेत. सोशल डिस्टसिंगचे पालन मुसलमानांनी करू नये. मस्जिदम मध्ये या. इथे मृत्यू आला तर चांगलेच आहे. असे त्या ऑडिओत सांगितले होते.

हे सगळे खोटे आहे. हा ऑडिओ तूकडे तूकडे जोडून संदर्भ तोडून तयार केलेला आहे. त्यामुळे सादवरचे सर्व आरोप खोटे ठरतात.

ही बातमी आली की जमात-ए-पुरोगामी खुश झाली. तिला पाठिंबा देणारा सर्व लष्कर-ए-मिडिया एकदम उत्साहात आला. अल्ट न्यूज, द वायर, द प्रिंट, पुरोगाम्यांचे शिरोभूषण ऍड. प्रशांत भुषण, मोहम्मद जुबेर, रविशकुमार फॅन्स क्लब या सर्वांनी आपल्या न्यूज पोर्टलवर, ट्विटरवर ही बातमी जोशात चालवली.

सोशल मिडियावर सादचे पंटर लागली तयारच होते. त्यांनीही ही पोस्ट सर्वत्र फिरवायला सुरवात केली. पण या जमात-ए-पुरोगामींना हे लक्षातच आले नाही की तंत्रज्ञानाचा वापर करून सत्य शोधणे आणि ते सर्वत्र पोचवणे आता सहज शक्य आहे. पूर्वीसारखे असत्य फार काळ लोकांवर थोपवता येत नाही.

दिल्ली पोलीसांच्या अधिकृत ट्विटर हँडलवरून या बातमीच्या खोटेपणाचा पुरावा लगेचच समोर आला. ही बातमी खोटी असल्याचे समोर आल्यावर प्रशांत भूषण सारख्यांनी लगेच माफी मागत ट्विट काढून टाकले. मोहम्मद जूबेरसारख्यांनी आपल्या ट्विटवरून लगेच ही बातमी उडवली. पण याचे फोटो इतरांनी घेवून ठेवले असल्याने हे सर्व आता तोंडघशी पडले आहेत.

आश्चर्य याचे वाटते की तथाकथित बुद्धीवादी विचारवंत पत्रकार हे सगळे असल्या खोट्या प्रचाराला बळी का पडतात? इंडियन एक्सप्रेसने ही बातमी चालविण्या आधी दिल्ली पोलिसांकडून याची खातरजमा करून घ्यायला हवी होती. दुसरी गोष्ट म्हणजे मौलाना सादचा बचाव कशासाठी? कोरोना पसरविण्याचा भयंकर गुन्हा त्याने केला आहे. त्याच्यावर कडक कारवाई झालीच पाहिजे. पण हे त्याला वाचवायला का निघाले आहेत?

तबलिगची बाजू घेणारे एक मुद्दा सारखा मांडतात की विशिष्ट समाजाला कारण नसताना टार्गेट केले जात आहे. खरं तर अगदी पहिल्या दिवसांपासून कुणीही मुसलमान असा शब्द वापरला नाही. केवळ तबलिगींवरच टिका होत आली आहे. सर्व साधारण मुसलमांनावर नाही. याच काळात कर्नाटकांत माजी पंतप्रधान देवेगौडा यांच्या नातवाच्या लग्नासाठी गर्दी जमा झाली, कर्नाटकातच एका यात्रे निमित्त लोकांनी गर्दी केली. या दोन्ही बाबींचा बहुतांश हिंदूंनी निषेध केला.

मला स्वत:ला औरंगाबादच्या मौलाना मिर्झा नदवी यांनी आवाहन केले होते की तूम्ही कोरोना काळातील हिंदूंच्या गैर वर्तनाचा निषेध करून दाखवा. मी दाखवला शिवाय त्याला बहुतांश हिंदू मित्रांचा पाठिंबाही आहे हे सोशल मिडियावर सिद्ध करून दाखवले. उलट जेंव्हा मी त्यांना आवाहन केले की तूम्ही आता सादचा आणि तबलिगींचा निषेध करून दाखवा. पण ते तयार झाले नाहीत. आताही जेंव्हा साद बाबतची ही बातमी फेक असल्याचे समोर आल्यावर कुणी ती शेअर करून आम्ही चुकल्याचे कबुल करायला तयार नाही. ही बाब आक्षेपार्ह आहे.

हिंदूंमधील गैर रूढी परंपरा त्रूटी यांसाठी टिका सुधारकांकडून होते आणि त्याला मोठ्या प्रमाणात पाठिंबा हिंदू देतातही. या उलट इस्लामधील गैर परंपरा रूढी यांबाबत असं काही घडत नाही. बहुतांश मुसलमान सुधारक म्हणवून घेणारे हिंदूंची जात काढतील, त्यांच्यावर टीका करतील (एक सुधारक म्हणूवन घेणार्‍या मुसलमान मित्राने हे फेसबुकवर माझ्या बाबत केले आहे.) पण खुद्द त्यांच्याच इस्लामधील सुधारणांबाबत चकार शब्द काढणार नाहीत.

आता मौलाना साद बाबत ज्या पद्धतीनं प्रतिक्रिया उमटत आहेत हे चित्र धोकादायक आहे. गुन्हेगार असूनही पाठिशी घातलं जातं आहे. खोटेपणाचे पुरावे समोर आले तरी ते मान्य करायचे नाहीत. उलट खोटीच का असेना पण सादला सोयीची बातमी समार आली की ती शेअर करण्यात मोठा उत्साह दाखवला जातो आहे.

कायद्याने सादर सारख्यांना कडक शिक्षा झाली पाहिजे.

पुलित्झर पुरस्कारामागचे भारत विरोधी कारस्थान अभ्यासकांनी उघड करून दाखवल्यावर हे जमात-ए-पुरोगामी मौनात गेले आहेत. शाहिनबाग, तबलिग, पुलित्झर या सर्वांबाबत सत्य समोर आले की पाठ फिरवली जात आहे. म्हणजे जाणीवपूर्वक खोट्या बातम्या पसरवल्या गेल्या. जाणीवपूर्वक चर्चा घडवून आणल्या गेली. दुसरी बाजू समोर येताच आता याकडे दुर्लक्ष करून नविन विषय हाती घेतले जात आहेत.

हा कट ओळखायची आणि तो हाणून पाडायची गरज आहे. यात सगळ्यात एक कलात्मक नक्षलवाद दिसून येवू लागला आहे. तो ओळखता आला पाहिजे.   
 
   श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575 

पुलित्झर फोटोमागचे दाहक सत्य!

उरूस, 13 मे 2020

पुलित्झर पुरस्काराचे रामायण सुरू असताना आता अजून काही बाबी स्पष्टपणे समोर येत चालल्या आहेत. जमात-ए-पुरोगामींचा हा भारत विरोधी कट आहे हे आता लपून राहिलं नाहीये. याला मानावाधिकार, कलेचे स्वातंत्र्य असे कितीही गोंडस नाव दिले तरी सत्य लपत नाही.

पार्थ परिहार या प्रिन्सटन विद्यापीठातील पीएच.डि. करणार्‍या (पॉलिटीकल इकॉनॉमी अँड गेम थिअरी) भारतीय विद्यार्थ्याने पुलित्झरचे कटू सत्य बाहेर आणायला सुरवात केली आहे. त्याने एक मोठा लेखच यावर लिहीला आहे.

लेखात वापरलेला फोटो आपण उदा. म्हणून समजून घेवू. 11 वर्षीय आतिफ मीर या मुलाच्या शवाभोवती शोक करणारे कश्मिरी यात आपल्याला दिसत आहेत. दार यासिन याच्या या फोटोतून असा संदेश जातो की बघा भारतीय सेना किती क्रुर आहे. कोवळ्या 11 वर्षीय मुलाचा बळी यांनी घेतला. यावर तारीख आहे 22 मार्च 2019. या गावाचे नाव आहे  हाजिन. श्रीनगरच्या उत्तरेला हे गांव असून हे ‘इंडियन कंट्रोल्ड कश्मिर’ मध्ये आहे. असा उल्लेख या फोटो खाली आहे.

जमात-ए-पुरोगामींचे पितळ उघड पडायला सुरवात होते ती या घटनेच्या तारखेपासून. आधी सांगितलं गेलं होतं की 370 हटवल्यानंतर कश्मिरात जनजिवन विस्कळीत झाले, सेनेने मुस्कटदाबी केली, इंटरनेट बंद केले वगैरे वगैरे. सामान्य कश्मिरी नागरिक खुप अस्वस्थ, प्रचंड ताणाखाली आहेत.

370 हटवले ती तारीख कोणती होती? 5 ऑगस्ट 2019. पण हा फोटो तर 22 मार्चचा आहे. मग या दिवशी नेमकी काय घटना घडली होती? कुणाला असे सहज वाटू शकेल की सैन्याने केलेल्या गोळीबारात हा निष्पाप मुलगा मारला गेला.

लष्कर-ए-तोयबा च्या आतंकवाद्यांनी आतिफ आणि त्याचा काका अब्दूल हमीद यांना त्यांच्याच घरात ओलिस ठेवले होते. सुरक्षा दलाच्या जवानांवर गोळीबार करताना आतंकवाद्यांनी या घराचा आश्रय घेतला. आणि या दोघांना बांधून ठेवले. सुरक्षा दलांनी त्यांच्यावर हल्ला करू नये म्हणून या निष्पाप कश्मिरी नागरिकांना वेठीस धरले होते. कसा बसा अब्दूल हमीद या कैदेतून सुटका करून पळून जाण्यात यशस्वी ठरला. पण हा कोवळा पोरगा आतिफ मीर मात्र तसाच आतंकवाद्यांच्या ताब्यात अडकून पडला. सुरक्षा दलाच्या जवांनानी आतिफची आई आणि इतर कुटूंबियांना आणि गावकर्‍यांना विनंती केली की तूम्ही आतंकवाद्यांना आतिफला सोडून द्यायला सांगा. या गोळाबारीत निष्पाप लोकांचा बळी जायला नको. दोन दिवस सुरक्षा दलाच्या जवानांनी वाट पाहिली. आतंकवाद्यांनी आतिफला सोडण्याची तयारी दाखवली नाही. सुरक्षा दलांनी ते घर स्फोटात उडवून दिले. तीन वेळा झालेल्या गोळाबारीत 5 आतंकवाद्यांचा खात्मा झाला पण सोबतच हा कोवळा पोरगा मारला गेला.

ही सगळी कथा आपल्याला समजावून सांगितली जात नाही. केवळ वरचा फोटो दाखवून असा समज करून दिला जातो की सैन्यदल कशा प्रकारे निष्पाप लोकांचे बळी घेत आहेत.

असा एक प्रकारे बुद्धिभेद सामान्य भारतीयांचा केला जातो आहे. असे चित्र उभे केले जात आहे की कश्मिरचा सामान्य माणूस शांततेच्या मार्गाने त्यांचे स्वातंत्र्य आंदोलन चालवत आहे. आणि त्यांच्यावर भारतीय लष्कराकडून प्रचंड अत्याचार केले जात आहेत. टुकडे टुकडे गँगचा पोस्टर बॉय कन्हैय्या कुमार याने असा आरोपच केला आहे की सैनिक कश्मिरात सामान्य जनतेवर आत्याचार करत आहेत.

आता दुसरा फोटो बघू. एक कश्मिरी नागरिक हातात दगड घेवून पोलिसांच्या गाडीवर फेकत आहे शिवाय लाथ मारत आहे. या फोटोचे वैशिष्ट्य रंगवताना जमात-ए-पुरोगामी असं सांगतात की सामान्यांना चिरडून टाकणार्‍या सुरक्षा दलांच्या वाहनांवर सामान्य नागरिक आपला संताप व्यक्त करत आहेत.

आता या फोटोखालची तारखी पहा. ती आहे 31 मे 2019. या दिवशी नेमके काय घडले होते? या दिवशी हिजबुल मुजाहिदीनच्या दोन आतंकवाद्यांचा खात्मा सुरक्षा दलांनी केला होता. त्याच्या विरोधात भारतविरोधी भावना उचंबळून आली व लोकांनी पोलिसांच्या वाहनांवर दगडफेक केली. या वाहनाच्या समोरचे चाक जरा वळलेले आहे. यात चालक दिसत नाही. याचा अर्थ ही काही चालू असलेली गाडी नाही. ही बंद पडलेली किंवा एका जागी उभी असलेली गाडी आहे. शिवाय गाडीच्या पलीकडे अजून दोन पाय दिसत आहेत. म्हणजेच एकट्या दुकट्या सामान्य नागरिकांना चिरडणारी गाडी आणि तिच्यावर संतापून दगड फेकणारा सामान्य नागरिक असं हे चित्र नाही. तर हिजबुल मुजाहिदीनच्या आतंकवाद्यांचा खात्मा केला म्हणून पोलिस दलाच्या उभ्या असलेल्या बंद गाडीवर दगड फेकणारा क्रुर जमाव असे हे चित्र आहे. बागी जमाव पाठीमागे असणार हा समोर आलेला केवळ एक नागरिक आहे.

परत या तारखेकडे लक्ष द्या. 31 मे म्हणजे याचा 370 हटविल्याशी काहीही संबंध नाही. जाणीवपूर्वक बुद्धिभेद करण्यासाठी या फोटोंचे कौतूक केले जात आहे.

पार्थ परिहार यांचा लेख डोळ्यात अंजन घालणारा आहे. या लेखाची लिंक खाली देत आहे. तो जरूर वाचा. मी यातील केवळ 10 टक्के भागच सांगितला आहे. पुलित्झर पुरस्कारामागचे बाकी राजकारण खुप मोठे आहे.

https://medium.com/@parihar.parth/the-pulitzer-is-a-portal-b157bc0f6850
   
श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575 

संघद्वेषी जयदेव डोळेंचा वैचारिक आंधळेपणा !

उरूस, 12 मे 2020

सराईत गुन्हेगार गुन्हा केल्या शिवाय राहूच शकत नाहीत किंवा पट्टीचा व्यसनी माणूस व्यसनाशिवाय राहू शकत नाही. तसेच प्रा. जयदेव डोळे यांचे वैचारिक पातळीवर झालेले दिसत आहे. मोदी-संघ-अमितशहा-भाजप या एम.एस.ए.बी. ला शिव्या दिल्या शिवाय यांना राहवतच नाही. एकदा का ही वैचारिक गरळ अधून मधून ओकली की यांची तबियत बहुतेक चांगली रहात असावी.

लॉकडाउन च्या गंभीर परिस्थितीत कामगारांची स्थिती फारच भयानक झाली आहे. अस्वस्थेतून हे कामगार आपल्या गावी परत जावू पहात आहेत. वाहतूक व्यवस्था बंद असल्यामुळे काही पेचप्रसंग उभे रहात आहेत. त्यातून मार्ग काढण्यासाठी केंद्र सरकार, राज्य सरकार, स्थानिक प्रशासन यंत्रणा, स्वयंसेवी संस्था सगळेच प्रमाणिकपणे प्रयत्न करत आहेत. काही ठिकाणी हे प्रयत्न अपुरे पडतात आणि जालन्या जवळ करमाडला घडली तशी दुर्घटना घडते. मजूरांचा रेल्वेखाली जीव जातो. हा अपघात आहे.  यात कुठला पक्ष संघटना व्यक्ती यांच्यावर टीका करण्याचे काहीच कारण नाही. पण शांत बसतील ते जयदेव डोळे कसले.

‘अक्षरनामा’ नावाच्या पोर्टलवर त्यांनी 11 मे 2020 रोजी एक लेख लिहीला. त्याचे शिर्षक आहे, ‘ते अटळ विहारी पायी पायी, हे सुखी निलाजरे भाजपाई’.

अटल बिहारी वाजपेयी यांच्या नावांतील शब्दांचा वापर करत असला शाब्दिक खेळ त्यांनी केला आहे. मुळात हे कामगार जे बिचारे पायी पायी निघाले आहेत त्यांची वेदना अपार आहे. या त्यांच्या चालण्याला  डोळे ‘विहार’ कसे काय म्हणू शकतात? एम.एस.ए.बी. वर टीका करताना कामगारांच्या वेदनेचा उपहास कशासाठी?

या कामगारांचा मृत्यू झाला त्या स्थळी जालन्याचे खासदार असलेले केंद्रिय मंत्री रावसाहेब दानवे का नाही गेले असा ‘खडा’ सवाल करणारे डोळे याच जालन्याचे राज्य मंत्रीमंडळात मंत्री असलेले राजेश टोपे यांना मात्र सोयीस्करपणे विसरून जातात. म्हणजेच यांचा आंधळेपणा विशिष्ट लोकांसाठीच आहे का? बाकी यांना काही दिसतच नाही? केंद्रावर टिका करताना कुठेच राज्य सरकारचा उल्लेख नाही. जसं काही जालना जिल्हा सरळ दिल्लीला जोडला आहे. मध्ये महाराष्ट्र राज्य नावाची काही यंत्रणा अस्तित्वातच नाही. (पत्रकार मित्र सारंग टाकळकर यांनी लेख लिहील्यावर माहिती पुरवली की रावसाहेब दानवे अपघातस्थळी गेले होते. डोळे यांच्या खोटारडेपणाचा अजून एक पुरावा.)

डोळेंच्या लेखावर टीका करण्याचे तसे काही कारण नव्हते. पण  वैचारिक भ्रष्टाचाराचे पुरावे लेखात असल्याने त्याची दखल घेणे भाग पडले. सदसद्विवेक बुद्धीने विचार करणारा जो वाचक वर्ग आहे त्याच्या समोर हा भ्रष्टाचार येणे मला आवश्यक वाटते. बाकी डोळे आणि जमात-ए-पुरोगामी यांच्याशी मला काही कर्तव्य नाही.

डोळे लिहून जातात, ‘श्रमामधून संपत्ती निर्माण होते हा सिद्धांत संघ मानत नाही.’ आता मुळात डोळे हा आरोप कशाचा जोरावर करतात? डोळे यांचा हाच लेख नाही तर त्यांचे इतरही संघद्वेषी लिखाण वाचून आम्ही हा प्रश्‍न विचारतो आहोत. यात अजून एक वैचारिक भ्रष्टपणा आहे. कारखान्यात मजूरांच्या श्रमाचे शोषण होते व त्यातून नफा निर्माण होतो हा मार्क्सचा सिद्धांत मांडत असताना डोळे मुळात कारखाना कुणाच्या शोषणातून उभा राहिला? त्यासाठी शेतकर्‍यांची बचत लुटल्या गेली हे लपवून ठेवतात.

मुळात संपत्तीची निर्मिती केवळ आणि केवळ शेतीतच होते. एका दाण्याचे हजार दाणे होण्याचा चमत्कार फक्त शेतीतच होतो. बाकी ठिकाणी फक्त स्वरूप बदलते किंवा सेवा देवून त्याचे मुल्य घेतले जाते. पण मार्क्सची मर्यादा दाखवणार्‍या शेतकरी चळवळीतील या वैचारिक मांडणीकडे डोळे डोळेझाक करतात.

शेतीची उपेक्षा झाली म्हणून तर शेतीमधून मनुष्यबळ शहराकडे स्थलांतरीत होत गेले. आणि शेतीची ही उपेक्षा करणारे डोळेंचे लाडके समाजवादी नियोजनाचे कट्टर पुरस्कर्ते जवाहरलाल नेहरू हे होते. डोळेंना हे सगळं झाकून ठेवायचं असतं.

संघाला हे मान्य नाही हे म्हणत असताना डोळे गोळवळकर गुरूजींच्या ‘बंच ऑफ थॉट्स’ या एकमेव पुस्तकाचा आधार घेतात. वस्तूत: या पुस्तकांतील अप्रत्यक्ष चातुर्वर्ण्य समर्थक वाटणारा उल्लेख आम्ही अमान्य करतो आहोत असे सरसंघचालक मोहन भागवत यांनी स्पष्टपणे पत्रकार परिषद घेवून दिल्लीत विज्ञान भवन येथे सांगितले.  (मोदी पत्रकार परिषद घेत नाहीत म्हणून ओरडणारे सगळे जमात-ए-पुरोगामी मोहन भागवतांच्या पत्रकार परिषदांकडे सोयीस्करपणे डोळेझाक करतात) पण डोळे मात्र त्याचाच आधार घेवून आपला बडावा बडवीचा  वैचारिक उपद्व्याप करत राहतात. अमान्य केलेल्या अथवा नाकारलेल्या विचारांचा आधार प्रतिवादासाठी घेता येत नाही हे आपल्या दार्शनिक परंपरेतील महत्त्वाचे गृहीतक डोळेंच्या गावीही नाही. यालाच वैचारिक भ्रष्टाचार म्हणतात.

डोळेंचा राग उत्तर प्रदेश आणि गुजरात सरकारने कामगार कायद्यात केलेल्या बदलांवर आहे. मुळात कामगार कायदे बदलायला केंव्हा सुरवात झाली? भारतात जागतिकीकरणाच्या पार्श्वभूमीवर हे सगळे कायदे नियम बदलायला सुरवात झाली. तंत्रज्ञान क्रांतीमुळे कामगारांच्या कामाचे स्वरूप बदलत गेले. हे सगळे ज्यांच्या काळात झाले तेंव्हा पंतप्रधान पदावर कोणता निलाजरा भाजपायी होता? नरसिंहराव व त्यांचे अर्थमंत्री मनमोहनसिंग, देवेगौडा, गुजराल आणि पंतप्रधान म्हणून मनमोहनसिंग यात कोण निलाजरा भाजपेयी आहे?

डोळेंचा वैचारिक भ्रष्टाचार उघड होतो तो इथे.

वैचारिक भ्रष्टाचारासोबत डोळे खोटारडेपणा करतात. डोळे बिनधास्त लिहून जातात, ‘कॉंग्रेसने रेल्वेचे भाडे चुकते करण्यापासून आरंभ केलेलाय.’ कुठेही रेल्वेची तिकीटे मजूरांसाठी ज्या गाड्या सोडल्या त्यात विकली गेली नाहीत. या तिकीटाचा 85 टक्के हिस्सा केंद्र सरकारने व 15 टक्के हिस्सा राज्य सरकारने उचलला आहे. यात कुठल्याही पक्ष संघटना व्यक्ती यांचा संबंधच नाही. ही सगळ्यात जमात-ए-पुरोगामीची मोडस ऑपरेंडी होवून बसली आहे. आत्ताही मोठ्या उद्योगपतींचे 65 हजार करोड रूपयांचे कर्ज माफ केले असा खोटा आरोप असो की मौलाना साद बाबतीतल्या इंडियन एक्सप्रेसने छापलेल्या खोट्या बातम्या असो. यांचे पितळ काही काळातच उघडे पडले आहे.

या कामगारांचे वर्णन करताना डोळे काय लिहीतात ते बघा...

रस्त्यारस्त्यांवरून चालत निघालेल्या त्या लाखो भारतीयांना समजा एक काळी टोपी घातली. चॉकलेटी पँट आणि पांढरा शर्ट घालून तीत खोचला. काळ्या रंगाचे कातडी बूट आणि हातात एक दंडही दिला. कसे दिसतील सगळे कष्टकरी त्या गणवेशात? राष्ट्रवादी वाटतील की राष्ट्रसेवक? शिस्तीत घरांकडे निघालेले राष्ट्रवीर स्वयंसेवक की, या हिंदूराष्ट्राची उभारणी करणारे श्रमिक? पण स्वयंसेवक असा रिकामपोटी, भकास चेहऱ्याने अन हजारो किलोमीटर्सची फालतू पायपीट करणारा कसा असेल? तो तर गोबरे गाल, तकाकलेले शरीर, छोटीशी ढेरी, तेल लावून चोपलेले केस, त्या आधी सुस्नात होऊन कपाळावर गंध लावलेले आणि हिंदूराष्ट्राचे भव्य स्वप्न पुरे केल्याचे तुपकट समाधान तरळणारा चेहरा घेऊन हिंडणारा पराक्रमी पुरुष! हायवेवर काय काम त्याचे? अजून हायवे शाखा क्रमांक १०१ निघालेल्या नाहीत…

द्वेषाने आंधळे झालेल्या नजरेला हे असेच दिसणार.

विरोधाभास असा आहे की डोळेंच्या डोळ्यात झणझणीत अंजन घालणार्‍या घटना घडत आहेत. सरकार शिवाय लॉकडाउनच्या काळात सर्वात जास्त सेवाकार्य ‘तुपकट चेहर्‍याच्या गोबरे गालाच्या छोट्या ढेरीच्या’ संघ कार्यकर्त्यांकडूनच चालविले जात आहे.

(संवैधानिक इशारा : एम.एस.ए.बी. (मोदी-संघ-अमितशहा-भाजप) द्वेषाने पछाडलेल्या डोळेंसारख्या असहिष्णू जमात-ए-पुरोगामी लोकांनी हे वाचू नये. त्यांच्या रोगावर आमच्याकडे इलाज नाही. ट्रंपमुळे यांना आता अमेरिकेतही जायची सोय नाही. रशिया तर यांचा उरलाच नाही. चीनचा आसरा होता पण आता जा म्हटले तरी हे जाणार नाही. जमात-ए-पुरोगामींनी अंदमानवर जावून रहावं असा सल्ला दिला तर तो रोगापेक्षा भयंकर. कारण अंदमान म्हटलं की सावरकर आठवतात. आणि मग तर यांची वेदना दुप्पट वाढते. तेंव्हा जमात-ए-पुरोगामींनो माफ करा. सध्या काहीच उपाय नाही. बरं मोदी पंतप्रधान झाल्यावर देश सोडणारे कुठे गेले तेही कळेना. मोदी पहिल्यांदा पंतप्रधान झाल्यावर  बाटलेली या देशाची भूमी मोदी दुसर्‍यांदा पंतप्रधान झाल्यावर जमात-ए-पुरोगामींसाठी पावन झाली असेल तर मला कल्पना नाही.)

लॉकडाउनच्या काळात हा मूळ लेख वाचून स्वत:वर अत्याचार करून घेण्याची काडीचीही गरज नाही. ज्यांना स्वत:चा आनंद सुख समाधान धोक्यात घालायचे आहे त्यांच्यासाठी लेखाची लिंक खाली देत आहोत.

https://www.aksharnama.com/client/article_detail/4255
 

श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575 

पुलित्झर पुरस्कार- कलात्मक नक्षलवादाचा अविष्कार!

उरूस, 7 मे 2020

जंगल भागात सशस्त्र क्रांतीने व्यवस्थेविरूद्ध लढणारी चळवळ म्हणजे नक्षलवाद. या नक्षलवादाला गेली दहा वर्षे सुरक्षा यंत्रणांनी बर्‍यापैकी नियंत्रणात आणले आहे. नाकेबंदी झाल्यावर हाच नक्षलवाद शहरी भागात सामाजिक चळवळींच्या माध्यमांतून पसरविण्यात आला. याला शहरी नक्षलवाद असे संबोधले जाते. कायद्याचा मजबूत फास आता या शहरी  नक्षलवाद्यांच्या गळ्याशी आवळला गेला आहे. नुकतेच अटक करण्यात आलेले गौतम नवलखा व आनंद तेलतुुंबडे ही त्याचीच उदाहरणे.

आता यानंतर नक्षलवाद वेगळ्याच अंगाने समार येताना दिसतो आहे. त्याचा पहिला ठळक पुरावा 5 मे 2020 ला दुपारी 2.24 मि. राहूल गांधी यांनी केलेल्या ट्विटरवरून प्राप्त होतो. 370 कलम हटविल्यानंतर कश्मिर मधील जनजीवनाबाबतचे केलेल्या छायाचित्रणासाठी यासिन दार, मुख्तार खान आणि चन्नी आनंद या तिघांना पुलित्झर पुरस्काराने सन्मानित केल्या गेले. राहूल गांधी यांनी तातडीने यांचे अभिनंदन केले.

जे लोक यांचे अभिनंदन करत आहेत आणि या फोटोंची दखल मोठ्या प्रमाणात घेत आहेत त्यांनी   हे फोटो कलात्मक दृष्ट्या श्रेष्ठ आहेत का हे सांगावे.

पहिली बाब म्हणजे हे फोटो सामान्य दर्जाचे आहेत. मग यांना पुरस्कार का मिळाला? आणि देणार्‍या संस्थेचा जो काही अजेंडा असायचा तो असा पण त्यांचे आपण का कौतूक करायचे?

राहूल गांधी यांनी तातडीने अभिनंदनाचे ट्विट केले. त्यांना अजूनही पालघरच्या झुंडबळींची दखल घ्यायला वेळ मिळाला नाही. ज्या कश्मिरच्या छायाचित्रांसाठी हा पुरस्कार आहे त्याच कश्मिर मध्ये रियाझ नायकू या आतंकवाद्यांचा नायनाट आपल्या जवानांनी केला. राहूल गांधींना जवानांचे कौतूक करायला वेळ नाही. आणि या छायाचित्रकारांच अभिनंदन करायची मात्र मोठी हौस.

दुसरी बाब म्हणजे हे फोटो तर सरळ सरळ भारत विरोधी आहेत. एकात पाकिस्तानचा झेंडा फडकवणारे नागरिक आहेत, दुसर्‍यात स्वतंत्र कश्मिरचा फलक दिसतो आहेत आणि तिसर्‍यात पोलिसांच्या व्हॅनवर लाथ मारणारा कश्मिरी दिसतो आहे. मग या छायाचित्रांचे एक सच्चा भारतिय म्हणून मी कौतूक का करू?
यातील एक छायाचित्रकार (यासीन दार) कश्मिरचा उल्लेख ‘इंडिया कंट्रोल्ड कश्मिर’ असा करतो. जे कुणी या लोकांचे कौतुक करत आहेत हे त्यांना मंजूर आहे का? 

राहूल गांधी यांचे तातडीने केलेले ट्विट आणि लष्कर-ए-मिडियाने त्याला दिलेले महत्त्व पाहता नक्षलवादाचा हा नविन अवतार आहे याची खात्री पटत चालली आहे. जमात-ए-पुरोगामी ज्या पद्धतीनं रियाज नायकु या आतंकवाद्याचे उदात्तीकरण करत आहे, ज्या पद्धतीनं या छायाचित्रकारांचे कौतुक चालू आहे त्यातून हा नविन नक्षलवाद ठळक दिसून येतो आहे. याला कलात्मक नक्षलवाद म्हणता येईल. कलेच्या निमित्ताने भारतीयांवर मानसिक हल्ला करायचा. आपल्याच सैनिकांबद्दल द्वेष निर्माण करायचा. आतंकवाद्यांना मारले तर मानवाधिकाराचे तुणतुणे वाजवायचे. आणि वर हे सर्व कलेचे स्वातंत्र्य, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य, स्वतंत्र पत्रकारिता या नावाखाली चालू द्यायचे. 

याच पुलित्झर पुरस्कारांना अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रंप यांनी झोडपून काढले आहे. कारण अमेरिका विरूद्ध काम करणारी अमेरिकेतीलच रशियन लॉबी यात सक्रिय आहे. अमेरिका राष्ट्रविरोधी पत्रकार यात सन्मानिल्या गेले आहेत. या पत्रकारांना पुलित्झर पुरस्कार मिळाला ज्यांनी अमेरिका विरोधी बातम्या सातत्याने छापल्या. म्हणजे तेथे राष्ट्राध्यक्ष अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य, कलात्मक स्वातंत्र्य यांची कसलीही भाडभीड न बाळगता आपल्या देशातील अशा संस्थांवर टीका करतो आहे आणि इथे आपले जबाबदार विरोधीपक्ष नेते मा. राहूल गांधी देशविरोधी पत्रकारांचे पुरस्कार मिळाल्याबद्दल अभिनंदन करत आहेत. 

यात परत एक ढोंग आहे एन.सी.ई.आर.टी. चे माजी संचालक प्रा. जगमोहनसिंह राजपुत यांनी महत्त्वाचा मुद्दा उपस्थित केला आहे. राजपुत यांना युनेस्कोने पुरस्कार घोषित केला होता. तेंव्हा यु.पी.ए. सरकारने युनेस्कोला पत्र लिहून राजपुत यांना पुरस्कार देवू नका असे सांगितले होते. कारण राजपुत यांचे लिखाण आणि मांडणी मुलभूत मुल्यांचे उल्लंघन करते. यावर राजपुत सर्वोच्च न्यायालयात गेले. न्यायालयाने राजपुत यांच्या बाजूने निकाल दिला. यात काहीच देशविरोधी नाही मग तूम्ही राजपुत यांच्या पुरस्कारावर आक्षेप कसा काय घेता? या न्यायालयाच्या प्रश्‍नावर तत्कालीन यु.पी.ए. सरकारला काहीच उत्तर देता आले नाही.

हे सर्व छायाचित्रकार पाकव्याप्त काश्मिर मध्ये जावून तेथील हालअपेष्टांचे चित्रण का नाही करत?  कश्मिरचाच विचार केला तर गेल्या दोन एक वषार्र्ंत मेहबुबा मुफ्ती सरकार कोसळल्यावर तिथे स्थानिक स्वराज्य संस्थेच्या निवडणुकांत 40 हजार ग्रामपंचायत सदस्य शांततेच्या मार्गाने निवडून आले. लोकांनी मोठ्या प्रमाणात रांगा लावून मतदान केले. मतदानाला रांगा लावणार्‍या लोकांना छायाचित्राला का नाही पुरस्कार मिळाला?

लोकशाहीच्याच मार्गाने 370 कलम संसदेत दीर्घ चर्चा करून मतदान घेवूनच हटवले गेले. जे की तात्पुरते कलम होते. कुठलीही लष्करी कारवाई करून दडपशाही करून हे कलम हटवले गेले नाही. जम्मु कश्मिरचे प्रतिनिधी लोकसभेत राज्यसभेत हजर होते. त्यांना आपली बाजू मांडण्याची पूर्ण संधी देण्यात आली होती.

2019 च्या लोकसभा निवडणुका जम्मु कश्मीरच्या 6 मतदार संघामध्ये भारतातील इतर प्रांतांप्रमाणेच शांततेत पार पडल्या. या सहा पैकी 3 जागा भाजपला मिळाल्या. आणि नॅशनल कॉन्फरन्सला 3 जागा मिळाल्या. म्हणजे आकड्यांच्या भाषेत 6 पैकी 3 म्हणजे 50 टक्के यश भाजपला मिळाले.

प्रत्यक्ष प्राप्त मतांची आकडेवारी अशी आहे. भाजप- 16,48,041. कॉंग्रेस- 10,11,527.  नॅशनल कॉन्फरन्स- 2,80,356 आणि पीपल्स डेमॉक्रेटीक पार्टी-84,054. विरोधी मतांची  एकत्र बेरीज केली तरी ती 13,75,937 इतकी होते.

मग जर जम्मू कश्मीर मधील एकूण मतांपैकी भाजपची मते  इतर विराधी मतांपेक्षा जास्त असतील तर हे जनमत कशाचे द्योतक आहे? भाजपला मतदान करणार्‍यांना आधीपासूनच माहित होते की भाजप 370 हटविण्याच्या बाजूने आहे. या उलट इतर पक्षांना मतदान करणारे हे जाणून होते की हे पक्ष 370 रहावे याच बाजूने आहेत. मग त्या लोकांनी मोठ्या प्रमाणावर मतदान करून भाजपचा दावा खोडून का नाही काढला?

लोकशाहीच्या मार्गाने काश्मिर विरोधी शक्ती काहीच साध्य करू शकत नाहीत. शस्त्रांचा मार्गही आता कमकुवत होत चालला आहे. रियाज नायकू याची खबर स्थानिक कश्मिरींनीच भारतीय सैन्याला दिल्याचे बोलले जात आहे. म्हणजे सामान्य लोकांची सहानुभूती पाठिंबाही आता अटला आहे. नोटबंदी नंतर भयानक आर्थिक कोंडी आतंकवादी चळवळीची झाली आहे. शहरी नक्षलवाद अंगाशी येतो आहे. अशा वातावरणात पुलित्झर पुरस्काराच्या निमित्ताने कलात्मक नक्षलवाद समोर येतो आहे.

किमान विचार करणार्‍यांनी आणि सच्चा भारतीय असणार्‍यांनी याचा कडाडून निषेध केला पाहिजे. कलात्मक नक्षलवादाला कदापिही थारा दिला नाही पाहिजे. देश टिकला तरच कला साहित्य संस्कृती टिकत असते. देशविरोधी तत्त्वावर आधारलेला कुठलाही कलावाद कामाचा नाही हे ठामपणे सांगितले पाहिजे.
   
श्रीकांत उमरीकर, जनशक्ती वाचक चळवळ, औरंगाबाद 9422878575